S Vukom Vučetićem, docentom na Katedri za novinarstvo i politikologiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, razgovaramo o postanku i historijatu ovog univerziteta, o akademskim perspektivama studenata lokalno i globalno, kao i o sudbini novinarstva u današnjem podijeljenom i međusobno posvađanom svijetu.

Univerzitet u Istočnom Sarajevu osnovan je 1992. godine u ratnim vremenima. Kako je preživio vaš fakultet?

Tokom krize početkom 90-ih u Jugoslaviji, koja je dovela do rata i raspada te zajednice, nastanak Univerziteta u Istočnom Sarajevu je samo logična posljedica takve društvene dinamike. Univerzitet u Istočnom Sarajevu zapravo baštini tradiciju sarajevskog univerziteta. Razlog leži u prostoj činjenici što je jedan veliki broj profesora i asistenata tog univerziteta, zajedno sa studentima, izbjegao početkom rata iz centra na periferiju Sarajeva, na prostor koji je bio pod kontrolom Republike Srpske. U tom kontekstu je Narodna skupština Republike Srpske svoju odluku o pokretanju univerziteta u Istočnom Sarajevu definisala kao izdvajanje, a ne kao osnivanje novog univerziteta, čime se nastojalo ukazati na to da je Univerzitet u Istočnom Sarajevu nasljednik sarajevskog univerziteta, koji svoj život nastavlja na drugom prostoru i pod drugim imenom.

Zašto?

Političari koji su u to vrijeme upravljali Republikom Srpskom su vizionarski znali da bez univerziteta i fakulteta neće biti ni naroda na određenom teritoriju, pa je Univerzitet u Istočnom Sarajevu neka vrsta sidra koji je čuvao, a ja bih rekao i dalje čuva ovaj prostor od iseljavanja mladog stanovništva, u prvom redu. Bilo je to vrijeme slobodarske želje da se oko Univerziteta okupi intelektualna elita, ali i mlađa studentska populacija kako bi se prostor sačuvao od osipanja stanovništva i kako bi se lokalne zajednice razvijale. Devedesete godine su bile jako teške za naš univerzitet, jer je između ostalog nedostajalo osnovne infrastrukture, materijalnih resursa i profesorskog kadra. Veliki broj profesora koji su napustili Sarajevo nisu se odmah zadržali na njegovim rubnim dijelovima nego su otišli u Srbiju i drugdje i bilo ih je jako teško ponovo okupiti.

Od Brčkog do Trebinja

Na koji način je u takvim uvjetima održavana nastava?

Nemali broj profesora radio je tada honorarno, putovao je da bi održavao nastavu i ulagao veliki trud da bi akademski život kako tako funkcionisao. Uslovi rada su bili vrlo loši, pa je samo postojanje i funkcionisanje univeziteta i fakulteta bio svojevrstan podvig. Postoje zapisi o tome kako je prvi rektor Univerziteta u Istočnom Sarajevu, profesor Vojislav Maksimović, na različite adrese slao pozive i molbe za pomoć i podršku i on je osigurao osnovne uslove, na primjer ogrjev i druge takve potrepštine za rad. Bila je to neka vrsta preživljavanja, manje studiranja, ali sa takvim naporima se nekako pokušavalo izaći iz sumorne situacije. I pored teških uslova studiranja, kriteriji studija i nisu bili tako mali. Dostupni su određeni podaci o nivou prolaznosti na ispitima u to vrijeme, pa vidimo da je standard zahtjeva na ispitima možda bio i veći nego što je danas. U tom smislu može se reći da je odgovornost sadašnjih profesora, asistenata, pa i studenata izuzetno velika, kako se ne bi obesmislilo ono što su starije generacije profesora započele.

Koje su bitne točke koje omogućavaju rad Univerziteta u Istočnom Sarajevu, danas u 21. vijeku i u mirnodopskim uvjetima?

Prvi uslov normalizacije rada Univerziteta u Istočnom Sarajevu nakon ratnih dešavanja bio je da se obezbijede infrastrukturni kapaciteti za rad, kao što su recimo zgrade fakulteta u kojima bi se mogao odvijati normalni studentski život. Tako je 2004. godine sagrađena zgrada Filozofskog fakulteta na kojem sam ja zaposlen. Do tada se nastava izvodila u poslovnim prostorima FAMOS-a na Palama, što za jedan fakultet koji se bavi društvenim, filološkim, prirodno-matematičkim i humanističkim naukama nije predstavljalo prirodno okruženje. Osim zgrada fakulteta, u prvim godinama 21. vijeka su se počeli graditi domovi za studente, a ujedno je stasavala i nova generacije asistenata, nastavnika i profesora na univerzitetu, odnosno na fakultetima. Paralelno sa time formirali su se i novi studijski programi kako bi se išlo u korak sa saveremenim društvom i njegovim potrebama. Danas, kada podvučemo crtu, na Univerzitetu u Istočnom Sarajevu postoji 17 fakulteta, preko stotinu studijskih programa i deset hiljada studenata. Dakle, 21. vijek na našem univerzitetu označio je početak akademskog života punim plućima.

Na Univerzitetu u Istočnom Sarajevu postoji 17 fakulteta, preko stotinu studijskih programa i deset hiljada studenata

Na koliko se lokacija odvija nastava na Univerzitetu Istočno Sarajevo?

Fakulteti unutar našeg univerziteta nalaze se u osam gradova, o čemu govori i osam otvorenih knjiga na logotipu Univerziteta. A tu je je i broj 1882, što jeste početna, prva godina postojanja sarajevske Bogoslovije, kao prvog simbola visokog učilišta srpskog odnosno pravoslavnog stanovništva u Sarajevu. Zbog ratnih dešavanja Sarajevska bogoslovija je izmješena u Foču, gdje i danas postoji i radi pod imenom Pravoslavni bogoslovski fakultet „Sv. Vasilija Ostroškog“. Prostorno naš univerzitet se prostire od Brčkog do Trebinja, na crti od 400 kilometara. Jedan od razloga zašto je od početka Univerzitet organizovan na tako dislocirani način jeste da se na neki način pobjegne od neke vrste centralizacije i da se očuva stanovništvo iz manjih mjesta i da se razvijaju lokalne zajednice i među njima mladi ljudi koji prirodno šire pozitivnu energiju i nove ideje. Tako da činjenicu što se naš univerzitetski kampus prostire na 400 kilometara ja vidim kao našu snagu. Uz naš univerzitet u Istočnom Sarajevu postoji i Univerzitet u Banja Luci i to su dva javna univerziteta Republike Srpske koja su potpuno ravnopravna, funkcionišu po istom zakonu i akademskim pravilima i financiraju se na isti način.

Prostorno naš univerzitet se prostire od Brčkog do Trebinja, na crti od 400 kilometara. Jedan od razloga zašto je od početka Univerzitet organizovan na tako dislocirani način jeste da se na neki način pobjegne od neke vrste centralizacije i da se razvijaju lokalne zajednice

Kako izgleda nastavni kadar na vašem univerzitetu?

Mogu reći da sada imamo puno više vlastitog profesorskog kadra. Nastava je na većini fakulteta u velikoj mjeri pokrivena profesorima i asistentima koji su stasavali na tim fakultetima. Ipak, jedan broj nastavnika je honorarno angažovan, što mislim da je dobro, jer se na taj način studentima omogućuje da slušaju predavanja regionalno i međunarodno priznatih stručnjaka iz određenih oblasti. Uglavnom gostujući profesori dolaze sa univerziteta iz Beograda, Novog Sada Niša, kao i iz Banja Luke. Takođe, cijenim da je saradnja sa drugim javnim univerzitetima i fakultetima iz Bosne i Hercegovine vrlo korektna. Dokaz tome je postojanje rektorske konferencije koja od 2005. godine okuplja rektore svih osam javnih univerziteta na nivou BiH koji se redovno sastaju kako bi razgovarali o pitanjima od zajedničkog interesa. Akademska zajednica u BiH po prirodi nije velika i mi smo na određeni način svi upućeni jedni na druge i profesionalno i privatno sarađujemo na mnogim planovima. Usput rečeno ja sam završio master i doktorske studije na Fakultetu političkih nauka u Sarajevu i ostao u najboljem kontaktu sa mnogim mojim kolegama na sarajevskom univerzitetu. Naš univerzitet u Istočnom Sarajevu sarađuje, dakle, i sa univerzitetima u Sarajevu, Mostaru i Tuzli, kao i sa evropskim univerzitetima, od Rusije preko Slovenije, Francuske i Španije, pa sve do Kine. Izuzetno smo ponosni na međunarodnu saradnju i nivo ostvarenih studentskih i profesorskih erazmus razmjena i drugih zajedničkih istraživačkih i naučnih projekata koje radimo sa partnerskim univerzitetima širom Evrope i svijeta.

Indijci u Foči

Što studiraju studenti na vašem univerzitetu?

Rekao bih da studij medicine pobuđuje najviše interesa kako domaćih tako i stranih studenata. Jedan od osnovnih razloga je taj što je Medicinski fakultet, koji je smješten u Foči, od prije par godina pokrenuo studijske programe na engleskom jeziku, tako da je privukao ne samo studente iz regije nego i studente sa Dalekog istoka. Danas možete vidjeti studente iz Indije kako šetaju Fočom, što je prije 10 godina bilo nezamislivo. Zatim, jedan od najatraktivnijih studijskih programa je program za kineski i engleski jezik i književnost koji se preko deset godina izvodi na našem filozofskom fakultetu. Naime, diploma koja se stekne kada se završi ovaj program u suštini otvara mnoga vrata kada se radi o zaposlenju u kineskim kompanijama koje postoje u Evropi ili u Kini. Nadalje, veliki broj studenata odlučuje da studira tehničke nauke: programiranje i različite vrste digitalnih tehnologija jer je to naprosto danas trend na tržištu rada svuda u Evropi. Studenti, takođe, često biraju psihologiju kao studij, ona je uvijek atraktivna, vjerovatno je tako i u Hrvatskoj i u ostalim zemljama regiona.

Medicinski fakultet smješten u Foči od prije par godina pokrenuo je studijske programe na engleskom jeziku, tako da je privukao ne samo studente iz regije nego i studente sa Dalekog istoka. Danas možete vidjeti studente iz Indije kako šetaju Fočom

Da li vaši studenti kada završe fakultet odlaze u druge sredine, pa se vraćaju ili odlaze da se ne vrate?

Trend odlazaka iz vlastite sredine radi posla i zarade je danas globalni fenomen. Mogli bismo čak reći da studiranje zapravo danas više nije u modi, jer se već nakon srednje škole mladi ljudi sa određenim specijalizovanim vještinama, zanatima ili tipovima uslužnih djelatnosti, odlučuju da se odmah prijave na tržište rada, što je na Zapadu vrlo dobro plaćeno. Frizeri, kuhari, konobari, automehaničari i sve ono što se na neki način kolokvijalno rečeno mora raditi rukama, danas su jako tražena zanimanja. Zbog toga fakulteti, a posebno oni koji su orijentisani na humanističke ili filološke nauke, danas gube ne mali broj studenata. Osim toga, danas sve više ima privatnih fakulteta čije diplome su po mom mišljenju, nažalost, izjednačene sa diplomama sa javnih fakulteta, čime se na neki način urušava kvalitet obrazovnog sistema u najširem smislu. Sve se svodi na hiperprodukciju diploma kojima se ne dokazuje ništa osim ispunjenosti uslova za neki konkurs za posao. Prema tome, ovaj problem odlazaka mladih kao i pitanje kvaliteta njihovog obrazovanja kada ostanu u zemlji jeste nacionalno pitanje, odnosno problem u čije rješavanje treba da se uključi šira društvena zajednica, nevladine i vladine organizacije.

Predajete na katedri za novinarstvo na Univerzitetu Istočno Sarajevo. Kakvo je stanje u suvremenom novinarstvu?

S obzirom na to da je novinarstvo ogledalo društva, sva dešavanja danas u društvu reflektuju se i na novinarstvo, pa se tako i podjele na globalnom nivou odražavaju i na podjele u novinarstvu. Ja bih rekao da je danas novinarstvo postalo oružje u rukama moćnika, kojim se pokušava oblikovati javno mnijenje, čak i više od toga – pokušava ga se disciplinovati i otupiti njegova kritička oštrica. Pokušava se javnost svesti na ono što je rekao Habermas – na objekt, a ne na subjekt politike. Pokušava se ljude dizajnirati u konzumente, a ne u aktere događaja. U tom smislu novinarstvo je danas postalo sredstvo za obračun sa neistomišljenicima. Takvu atmosferu koja vlada u novinarstvu možemo proširiti i na cjelokupnu medijsku zajednicu.

Kako biste definirali takvu atmosferu u današnjem novinarstvu?

Današnji savremeni kanali informisanja i komuniciranja sve više služe za stvaranje globalne cenzure kojom se generiše svojevrsna „kultura otkazivanja“ kojoj mi danas svjedočimo. Ono što bi trebala biti sloboda misli, govora i izražavanja i što stoji u srcu klasičnog novinarstva, danas je postalo markuzeovska „uhodana nesloboda“. Ipak, ono što ja pokušavam da objasnim studentima jeste da tamo gdje je opasnost vrlo često se nalazi i izlaz. Upravo u tim kriznim vremenima, kada je sve nekako obesmišljeno i kada nema više etičkih normi po kojima se društvo ponaša, ja bih rekao da je upravo tu prilika da se mladi, obrazovani i pošteni novinari iskažu, pogotovo danas kada svoje medije možete osnovati vrlo brzo i jednostavno. Kvalitetna informacija je uvijek na cijeni, još od pradavnih vremena i ona će isplivati čak i u ovakvom nezavidnom dobu.