Od 23. do 27. januara ove godine, na Mokroj Gori je po sedamnaesti put održan filmski festival Kustendorf. Agencije su javile kako je ovogodišnji festival donio selekciju od 17 kratkometražnih filmova, odabranih iz 536 prijava, sa učesnicima iz Srbije i još 14 zemalja, dok su u žiriju bili italijanski pisac Sandro Veronezi, srpska glumica Bojana Panić i režiser iz Uzbekistana Muzafarkon Erkinov. O nagradi „Vilko Filač“ odlučivali su Vladan Radović, filmski snimatelj koji živi i radi u Rimu, i Mišel Amatje iz Francuske. Nagradu „Drvo života“ dobio je italijanski režiser Mateo Garone.

Za Kustendorf danas možemo slobodno da kažemo da se ukorijenio na kulturnoj mapi Srbije i Evrope. Uostalom, iduće godine je na programu osamnaesto, „punoljetno“, izdanje (uz dodatak da 2021. godine festivala zbog pandemije virusa kovid-19 nije bilo). Sam festival je nastao kao inicijativa Emira Kusturice, otud i ime festivala koji je međujezična igra riječi i gdje se spajaju Kusturičin nadimak i njemačka riječ „dorf“ sa značenjem „selo“. Pošto je Kusturica na Mokroj Gori napravio etno-selo Mećavnik, to ispada kao vrlo adekvatno ime.

Kustendorf ima vrlo direktan i otvoren fokus na studentske filmove. To pokazuje jasnu intenciju podrške „mladim snagama“. Takođe, i publika je listom mlada. I u ovih sedamnaest godina stvorilo se neko kultno sljedbeništvo mlade filmske publike koja sebi odvoji četiri-pet slobodnih dana u januaru da ode na Kustendorf. Na Kustendorfu se takođe od samog početka jako njeguje muzički aspekt festivala, pa se redovno, svake večeri, održavaju odlični koncerti. Žanrovski je to vrlo raznolika muzika. U tom smislu, iskustvo Kustendorfa nalikuje na neku vrhunsku studentsku ekskurziju gdje se uz dobru zabavu gledaju sjajni filmovi i slušaju vrhunska predavanja. Isto tako, na Kustendorf dolaze umjetnici i filmovi i iz prvog i iz drugog i iz trećeg svijeta, praktično sa svih kontinenata i iz svih krajeva planete. Mnogi koji u Srbiji ne vole Kusturicu, htjeli bi da taj festival proglase nekakvim „putinovskim igrokazom“, a onda na njega dolaze vrhunski američki, francuski, italijanski, turski, izraelski, japanski i mnogi drugi režiseri.

Mateo Garone, primjera radi, ove godine je po treći put bio na Kustendorfu. Primajući nagradu, izjavio je: „Uvijek je čast primiti nagradu, ali primiti nagradu od najbitnijeg reditelja u mojoj karijeri je specijalno, tako da sam jako zahvalan Emiru za sve, što me je pozvao da budem na festivalu, za nagradu, na energiji i podršci, i osjećam se kao dio porodice. Ako dobijem tog Oskara možda proslavimo baš ovdje, na Mećavniku.“ Garone je, naime, ove godine nominovan za Oskara.

A mladi autori, poput danske režiserke Tone Otili, ističu kako im prija intimna atmosfera Kustendorfa. Autorka kratkog filma „Lulu u stvarnom životu“ kaže: „Nikad nisam bila na festivalu koji je daleko od svega, ima intimnu atmosferu. Ja sam gradska osoba i planina je za mene nešto prelijepo. Zaista nisam bila na sličnom festivalu. (…) Danska je dobro mjesto za filmske stvaraoce u odnosu na ostatak svijeta i vrlo poštujem Kustendorf, jer fokus nije na producentima, filmskoj industriji, već predstavlja samo slavlje umjetnosti i onoga što je suprotno mejnstrimu i filmovima koji dolaze sa Zapada.“ Džou Džou Lam iz Hong Konga, režiserka i direktorka fotografije, tvrdi da joj je Mokra Gora vrlo inspirativna. A Francisko Manatad, mladi filmadžija sa Filipina, voli atmosferu sloge među stvaraocima i gostima: „Zajedno jedemo, pričamo o filmovima, sve je posvećeno filmu, a ono što mi se najviše sviđa jeste što je posvećen mladim autorima, što ih ovaj festival motiviše i podstiče da se prepuste snimanju dugometražnih filmova.“

Postoji jedan bizaran stereotip još uvijek živ u povelikom dijelu sarajevske i takozvane regionalne javnosti, a prema kome Emiru Kusturici, eto, Sarajevo tobože toliko nedostaje da on bez njega ne može da živi. Dio tog stereotipa je i ideja da on navodno nakon odlaska iz Sarajeva ne snima više dobre filmove. Nema ovdje prostora za širu elaboraciju, ali svakom dobronamjernom je jasno da su „Andergraund“ i „Crna mačka, beli mačor“ za njegovu svjetsku slavu učinili više nego filmovi iz sarajevskog perioda, ne potcjenjujući ni u jednom trenutku njihovu genijalnost. I kao u klasičnom psihološkom mehanizmu projekcije, jedino što taj stereotip zaista dokazuje je to da ustvari Sarajevu nedostaje Emir Kusturica. Uz samo malo hiperbole moglo bi se reći da je Sarajevski filmski festival maltene napravljen da bi se svijetu poručilo: „Možemo mi i bez Kusturice.“ Pa je iza tog festivala, u glavnom gradu jedne zemlje, gradu sa velikom simboličkom istorijskom težinom i ipak nekoliko stotina hiljada stanovnika, stala cijela „društvena zajednica“. I rezultat je, bez ikakve ograde i ironije, vrijedan poštovanja. Ali onda samo malo kasnije, jedan jedini čovjek, pojedinac, taj isti Emir Kusturica, nasred neke planinčuge, u nekakvoj nedođiji, gdje je najbliže naseljeno mjesto selo sa dvocifrenim brojem kuća, napravi festival u neku ruku usporediv sa sarajevskim, a što se tiče originalnosti, neposrednosti i atmosfere zapravo i neusporediv. Kao da rodnom gradu i zavičaju poručuje, a riječima svog prijatelja: „Ćeraćemo se još”. Ali stvar zapravo nije u tome. Stvar je u vjeri da film ne mora biti glamur i crveni tepih, ne mora biti tabloidni šušur, nego da može biti i umjetnost. Ozarena lica posjetilaca Kustendorfa i ovog su januara potvrdila da je to moguće.