Prošlo je skoro četvrt vijeka otkad su na Kosovu i Metohiji trupe NATO saveza i otkad taj teritorij nije pod faktičkom i efektivnom kontrolom vlasti u Beogradu. U međuvremenu je međunarodna zajednica imala nekoliko pokušaja da navede Beograd da prizna gubitak teritorije i državnost Kosova. Najprije je postojala ambicija da dođe do nekog dogovora prije nego Priština oficijelno proglasi nezavisnost. Kad je to propalo, stigla je Deklaracija o nezavisnosti i stigao je zahtjev Beograda Međunarodnom sudu pravde o ispitivanju legalnosti pomenute deklaracije. Sud je elegantno odbio zahtjev Beograda, što su u Prištini shvatili kao priznanje da međunarodno pravo u ovom slučaju nije prekršeno. To je i trenutak kad se kao ključni „teren“ za pregovore nameće Brisel pošto i Beograd i Priština imaju ambiciju pridruživanja Evropskoj uniji.
Briselski pregovori pod mentorstvom Ketrin Ešton trajali su dugo, ali su naposljetku doveli do sporazuma koji je trebalo da u praksi normalizuje odnose dvije strane bez promptnog insistiranja na formalizmu priznavanja. Što se tiče srpske zajednice sjeverno od Ibra, Srbija se obavezala da dokine svoje institucije tamo, dok je zadatak za Prištinu bio stvaranje ustavnog i zakonskog okvira za formiranje Zajednice srpskih opština. I mada je u kontekstu svakodnevnice, slobode kretanja i slično došlo do određene relaksacije, takođe su svako malo izbijale krize poput one o zabrani uvoza srpske robe. Isto tako, dvije strane su se natjecale na međunarodnom simboličkom polju kod kosovskih pokušaja da uđu u važne globalne forume poput UNESCO-a. Beogradu je uspjelo da relativno uspješno vodi kampanju „otpriznavanja“ Kosova među zemljama uglavnom trećeg svijeta. Francuska i Njemačka su očito shvatile da je rusko-ukrajinski rat dobar momenat da pokušaju osigurati implementaciju Briselskog dogovora, te je Vučiću i Kurtiju ponuđen „prijedlog koji se ne odbija“. Njime Beograd prihvata da se ne protivi ulasku Kosova u međunarodne organizacije, dok se Kosovo obavezuje da će stvoriti Zajednicu srpskih opština. Obe strane su prijedog usmeno prihvatile, iako bez potpisivanja, no tumači Bečke konvencije tvrde da je i ovo sasvim dovoljno.
Ipak, umjesto da prihvatanje plana donese napredak u praksi, pojedini recentni događaji više svjedoče o nazadovanju. Dobar primjer su lokalni izbori održani u četiri sjeverne opštine sa srpskom demografskom većinom pretposljednjeg aprilskog vikenda. Izbori su posljedica prošlogodišnje krize izazvane odlukom prištinskih vlasti o zamjeni srpskih registarskih tablica kosovskim, kao i suspenzijom Nenada Đurića s pozicije direktora Regionalne policije sjevera Kosova. Predstavnici Srpske liste za koju glasa lavovski dio srpskog stanovništva na Kosovu tada su izašli iz svih institucija. To se desilo još početkom novembra 2022, pa su i izbori bili zakazani za decembar mjesec, a zatim su odgođeni za 23. april. Tada su i održani usprkos bojkotu srpskih partija, a srpsko stanovništvo je na ovom području u velikoj većini. Stoga se ispostavilo da je od skoro 46.000 upisanih birača na izbore izašlo samo njih 1.567, a od tog broja samo trinaestoro Srba. Po opštinama to izgleda ovako: u Leposaviću je glasao 141 birač ili 1,06 odsto, u Zubinom Potoku 385 birača ili 5,78 odsto, u Zvečanu 204 birača ili 2,92 odsto, a u Severnoj Mitrovici 837 birača ili 4,62 odsto. U zbiru je, kad je o prosjeku riječ, izišlo oko tri i po odsto birača. Iako je jasno da ovakvi izbori nemaju veze sa demokratijom, iz prištinskih institucija se prave ludi, pa je premijer Kurti čestitao izbornim pobjednicima. Nasuprot njemu, predsjednik Srbije Vučić poručuje da takva travestija demokratije u Evropi nakon 1945. nije viđena. Da je situacija neobično bizarna, u najmanju ruku, pokazuje i vijest o dilemi koja se pojavila kod Centralne izborne komisije Kosova kad je riječ o ovjeravanju liste izabranih odbornika u Skupštinu opštine Leposavić, te je takva odluka odgođena. Zatraženo je, naime, tumačenje da li je moguće da u Skupštinu uđu i delegati koji nisu dobili nijedan glas. Pojedini članovi CIK-a usprotivili su se ovjeravanju mandata kandidatima sa nula glasova. Krešnik Radonjići, predsjednik Centralne izborne komisije Kosova, tražio je mišljenje Izbornog vijeća za žalbe jer se ispostavilo da bi sa liste Samoopredjeljenja u Skupštinu opštine Leposavić trebalo ući i troje kandidata sa po nula glasova. Inače, zbog srpskog bojkota, cijeli izborni proces je održan u mobilnim kontejnerima. Kako je u ovim krajevima prva asocijacija na kontejnere odvoz smeća, u simboličkom smislu ovi izbori zaista prizivaju ideju đubrišta demokratije.
Samo dan nakon faličnih izbora na sjeveru Kosova, stigla je vijest da je Komitet ministara Savjeta Evrope dao zeleno svjetlo da se pokrene nastavak procedure za prijem Kosova kao punopravne članice ove organizacije. Zahtjev Prištine sada će biti proslijeđen Parlamentarnoj skupštini Savjeta Evrope na dalje odlučivanje. Po svemu sudeći tamo će glasanje biti puka formalnost te bi, prema mnogim interpretacijama, Kosovo moglo ući u Savjet Evrope prije kraja ove godine. Primjera radi Arta Tahiri, politološkinja sa Kosova, izjavila je ovih dana kako je Kosovo u najvećoj mjeri ispunilo kriterijume potrebne da bude dio te organizacije pošto je Savjet Evrope organizacija koja štiti ljudska prava i slobode, a prištinske institucije, po njenim riječima, nastavljaju da pokazuju izuzetno poštovanje ljudskih prava i prava zajednica, te ona stoga članstvo Kosova vidi kao izvanrednu priliku. Njen kolega Artan Muhadžiri dodaje: „Mislim da će do kraja godine Kosovo biti dio Savjeta Evrope. To kažem jer je i podrška maksimalna. Međutim, veliku ulogu igra i odsustvo Rusije.“ Podsjetimo, 15. marta prošle godine, Ruska Federacija je nakon 26 godina punopravnog članstva u Savjetu Evrope isključena iz ove organizacije. Iako je odluka donesena velikom većinom glasova, uz mali broj uzdržanih i onih koji su bili protiv, u srpskoj javnosti i politici veliku pažnju su privukli detalji distribucije glasova. Naime, primjera radi, od pet članica EU koje ne priznaju nezavisnost Kosova, protiv su bile samo tri: Španija, Rumunija i Kipar. Grčka i Slovačka nezavisnost Kosova ne priznaju, ali su ovdje ipak bile uzdržane. To, čini se, dobro ilustruje tačnost pretpostavke da protivljenje nezavisnosti Kosova kod ovih zemalja nije jednako intenzivno. Već nekoliko godina čuju se, naime, spekulacije da bi se ove dvije zemlje mogle „predomisliti“. Naročito je to često potencirano u vezi Grčke i njene finansijske zavisnosti od pomoći velikih zapadnih zemalja koje su mentori i pokrovitelji zahtjeva Prištine. Takođe, očigledno je i to da je Španija po ovom pitanju ubjedljivo najvažniji saveznik Srbije unutar EU. Samo pet-šest dana ranije, kad je najavljeno da Kosovo od početka iduće godine ulazi u bezvizni šengenski režim, stigla je i vijest da Španija tu odluku neće sprovoditi. To u praksi ne znači mnogo, pošto bilo koji nosilac kosovskog pasoša može, primjera radi, avionom doći u Frankfurt, tamo proći pasošku kontrolu, presjesti za Madrid gdje ga u tom slučaju na tamošnjem aerodromu niko neće ni pitati za dokumenta, ali u kontekstu „politike simbola“ pokazuje čvrstinu španskog stava po ovom pitanju.
Možda i najveće iznenađenje cijelog procesa glasanja jeste činjenica da je Mađarska glasala – protiv. Članica EU koja je Kosovo priznala glasa protiv tamo gdje su dvije zemlje koje Kosovo ne priznaju bile uzdržane. Ovo je izuzetno signifikantno po najmanje dva pitanja: dokazuje tezu o veoma snažnim partnerskim relacijama Vučića i Orbana, te takođe pokazuje koliku slobodu je unutar političkog Zapada Orban samom sebi izborio. Pošto je Savjet Evrope šira organizacija od Evropske unije, vrijedi kazati ponešto i o zemljama nečlanicama EU i njihovom glasanju ovdje. Koliko je Mađarska srpskoj javnosti bila prijatno iznenađenje, toliko je Crna Gora bila razočarenje. Čini se da je postojalo očekivanje da Crna Gora bude barem uzdržana, a u kontekstu tamošnjih političkih promjena i pada Đukanovića. Još je veće razočarenje pokazano kad je riječ o glasanju Bosne i Hercegovine. Ova Srbiji susjedna država koja nezavisnost Kosova ne priznaje, na ovom glasanju je bila – uzdržana. Pošto BiH u ovom mandatu predstavlja kadar iz Republike Srpske, Tanja Milašinović, to je izazvalo svojevrsnu buru i u ovom bh. entitetu, pa su mnogi političari iz Banjaluke ovu diplomatkinju žestoko kritikovali. Među državama koje ne priznaju nezavisnost Kosova, a na glasanju su bile uzdržane, izdvaja se još i Ukrajina. Mada zbog situacije sa Krimom i Donbasom izuzetno osjetljiva na svako kršenje teritorijalnog integriteta, Ukrajina se ovdje, eto, nije usudila da glasa do kraja principijelno. Srpski ministar spoljnih poslova Ivica Dačić stoga je bio najogorčeniji upravo na predstavnike BiH i Ukrajine. Bilo kako bilo, Savjet Evrope nije prva, a zasigurno ni posljednja međunarodna organizacija u koju će Kosovo ući. U krajnjoj linij, unutar šire dugoročne slike, to čak nije ni pretjerano značajna bitka. Jedini pravi test biće pitanje ulaska u Ujedinjene nacije, a tu je srpska pozicija mnogo jača. Ako je unutar EU i Evrope, odnos snaga otprilike 80:20 odsto u korist Kosova, unutar UN-a, uz Kinu i Rusiju u Savjetu bezbjednosti i omjer priznavanja i nepriznavanja u Generalnoj skupštini, odnos snaga je, grubo govoreći, 50:50 odsto. Stoga svu ovu retoričku „buku i bijes“ i ne treba shvatati previše ozbiljno. Više je to zauzimanje bolje pozicije za suočavanja koja tek slijede.
