Dobra ideja bez energičnog realizatora najčešće je mrtvo slovo na papiru. Ili zgužvan papir u korpi za otpatke. Upravo je Bojan Vujinović, arheolog po struci i gradski menadžer, do nedavno direktor Zavičajnog muzeja Gradiška, neumorni inicijator i realizator mnogih projekata koji su pokrenuli renesansu kulture i umjetnosti na desnoj obali Save u Republici Srpskoj. Tim projektima je ispravio i neke istorijske nepravde. Tome svjedoči i spomen-česma podignuta u Parku slobode u Gradišci u čast heroine Diane Budisavljević. Park je posvećen velikom stradanju srpskog naroda, najvećoj rani koja se desila u Drugom svjetskom ratu na prostoru Kozare i Potkozarja.

– Diana Budisavljević je simbol humanosti. Ona je spasila više od deset hiljada srpske djece. Ovo je samo jedan način da se makar malo odužimo jednoj takvoj ličnosti koja je uložila svoj život da spasi djecu. Spašavajući deset hiljada srpske djece, Diana je spasila deset hiljada porodica. Česma je simbol života, a sa medaljonom, koji je uradio umjetnik Mladen Stajčić i uz snažnu poruku koju je napisala profesorica Radana Vila Stanišljević, čini jednu cjelinu – ističe Vujinović.

Samo stotinu metara od spomen-česme nalazi se Trg Čubrilovići. Posvećen najpoznatijoj gradiškoj porodici, koja je odnjegovala akademika, prvog ljekara u BiH, učesnika atentata na austrougarskog prestolonasljednika 1914. godine… I ništa nije slučajno, jer se trg sa spomenikom učitelju i revolucionaru Veljku Čubriloviću nalazi  na mjestu porodične kuće Čubrilovića. Vujinović kaže da ga je za ovaj projekat motivisala činjenica što su Čubrilovići jedna od znamenitijih srpskih porodica na Balkanu, koja je na razmeđu devetnaestog i dvadesetog vijeka uzdigla i unaprijedila Gradišku i region.

– Braća Čubrilovići, Vaso i Veljko, znali su da se jedino obrazovanjem i prosvjetiteljstvom našeg naroda može obnoviti srpski duh i sačuvati narodne korijene. Njihova sestra Staka Čubrilović je 1910. godine završila medicinu u Pragu. Kada kažemo da je Vaso postao akademik i osnivač Balkanološkog instituta u Beogradu i bio njegov prvi predsjednik, znači da su radili mnogo na prosvjetiteljstvu. Veljko je bio učitelj, možda najmanje obrazovan od svih, ali je podnio najveću žrtvu, dao je svoj život za slobodu i slobodarski duh svoga naroda – priča Vujinović i napominje da je Veljko dao svoj život i za slobodu svih naroda na ovim prostorima.

Čubrilovići su toliko izdigli život u tada maloj Gradišci da su je novinari u tadašnjoj štampi nazivali Mali Beograd. Gradiška je, tvrdi Bojan Vujinović, krajem 19. i početkom 20. vijeka imala više prosvjetiteljskih i prosvjetnih društava nego Banja Luka ili Sarajevo. Dodaje da su se veliki centri ugledali na Gradišku i na porodice Subotić, Vidović, Čubrilović, Malić ili Brković, koje su jednu varošicu sa obale Save toliko unaprijedili da se ravnala s mnogo većim gradovima tog vremena.

U namjeri da se oda počast jednom od najvećih svjetskih mozaičara Bori Nježiću, djetetu Potkozarja, Vujinović je inicirao i sproveo u djelo umjetnički simpozijum u kamenu. Cilj je bio da se na simpozijum prijave umjetnici sa svih svjetskih meridijana kako bi se organizovala kolonija u kamenu i stvorio muzej u prostoru. Na prvom simpozijumu, organizovanom prije dvije godine, radilo je 27 umjetnika iz 18 zemalja.

– Uspostavili smo kriterijume i odabrali po dva umjetnika za mozaike i skulpture. Želimo da postavljanjem skulptura i mozaika na vidljivim mjestima čitav svijet istaknemo kroz umjetnost i kulturu – kaže Vujinović.

Tako je Gradiška dobila muzej skulptura i mozaika na otvorenom. Najviše pažnje pobuđuje mozaik posvećen stradanju u Jasenovcu i skulptura žrtvama akcije “Bljesak” u zapadnoj Slavoniji.

– Ova skulptura koju je izradio vajar Andrej Mitevski u saradnji sa ljudima iz Zavičajnog muzeja Gradiška jako uvjerljivo simbolizuje sve ono što se dešavalo u tim kolonama, u progonu srpskog naroda iz Hrvatske. Ovo umjetničko djelo opominje nas da se takvo zločinačko djelo više nikada ne smije desiti – ističe Vujinović.

On je i akter dugogodišnjeg projekta u potkozarskom selu Kijevci. Ovdje je locirano i pronađeno srednjovjekovno manastirište. U stvari, riječ je o nalazištu kulturnog naslijeđa starom više od dva milenijuma. Ipak, najznačajnije otkriće smatra se pronalazak pravoslavnog manastirišta iz 13. vijeka koji je, kako tvrdi Vujinović, najvjerovatnije nastao za vrijeme Nemanjića i to Stefana Dragutina, koji je tada vladao Usorom i Soli i imao jak uticaj na pravoslavno stanovništvo sa lijeve strane Vrbasa.

– U tom manastiru pronađen je najzapadniji ćirilični natpis iz 1301. godine koji kaže: “Ja pop Lomnice pisah po roždenstvu Hristovom hiljadu na tristo i na jedno leto.” Ovaj natpis direktno svjedoči o samom manastiru, građevini. Vidimo da je manastir na samom početku 14. vijeka bio uvelike aktivan, a nekropola ukazuje da je već u 12. vijeku na tom mjestu bilo sahranjivanje pravoslavnog stanovništva. Na jednom nadgrobnom spomeniku postoji natpis: “To jeste Mileta Stojić.” Stojića i Stojnića i danas ima u Kijevcima i susjednim selima, što govori da je to najstarije ime i prezime pronađeno u Potkozarju – tvrdi Vujinović, navodeći da je pronađen i natpis iz 11. ili 12. vijeka.

U sklopu manastira pronađene su freske srpsko-vizantijskog stila. Pored manastira, Vujinović je sa kolegama pronašao i rimsku vilu “rustiku”, odnosno rimsko poljoprivredno imanje iz perioda od prvog do četvrtog vijeka i dvije crkve brvnare, jednu iz 16., a drugu iz 19. vijeka.

– Radimo obnovu manastira, koji će pored arheološkog parka biti i muzej u sklopu manastirskih konaka, gdje će biti prikazani svi pronađeni artefakti – novčići, nakit, prstenje ili različiti natpisi – najavljuje Vujinović.