Zimske radosti za mališane u decembarskim i januarskim danima bez mnogo snega nisu ono pravo. Pa još ako su ravničarski krajevi. Ali domislili su se roditelji iz sremske ravnice i svoje mališane odveli na jednu od retkih „uzvišica“ da uživaju u snegu i sankanju – na Spomen-groblje streljanih u Sremskoj Mitrovici. Šest piramidalnih humki visine oko 10 metara ove zime dobile su neočekivanu namenu.
„Nad kostima nedužnih žrtava koje su ustaše i fašisti ubili tu, u Sremskoj Mitrovici u Drugom svetskom ratu, a među kojima su i znamenitog Save Šumanovića, deca se sankaju i vesele“, reagovali su iz Muzeja žrtava genocida. Podsetili su da je u okviru groblja „sahranjeno oko 6.000 srpskih, jevrejskih i romskih žrtava hrvatskog genocida i nemačkog terora među kojima i istaknuti srpski slikar Sava Šumanović”. „Ovih dana, na zaprepašćenje javnosti, masovne grobnice u Sremskoj Mitrovici koriste se kao jedan od prostora za igru, razbibrigu, zabavu, sankanje i druge aktivnosti neprimerene masovnom gubilištu nedužnih civila”, rekli su u saopštenju i zatražili da nadležni hitno reaguju i zaštite gubilište od daljeg skrnavljenja.
Spomen-groblje u Sremskoj Mitrovici podignuto je i uređeno kao memorijalni kompleks 1960. godine, po projektu čuvenog arhitekte Bogdana Bogdanovića, u znak sećanja na ustaško-nemački pogrom stanovništva u Sremu. U leto 1942. godine, kada su Sremci u kolonama dovođeni u kaznionu, a onda noću izvođeni, streljani i zakopavani u zajedničkim grobnicama. Procenjuje se da je tu u avgustu i septembru 1942. godine dovedeno oko osam hiljada građana Srema.
„Spomen-groblje nalazi se pored starog Pravoslavnog groblja, na mestu gde su bile zajedničke grobnice nekoliko hiljada streljanih rodoljuba od strane fašista i ustaša tokom 1942. godine. U velikoj ustaškoj i nemačkoj ofanzivi na Frušku goru i Srem u leto 1942. godine predvođenoj zloglasnim ustaškim oficirom Viktorom Tomićem uhapšen je i mučen u mitrovačkoj kaznioni i čuveni slikar Sava Šumanović, koji je sa hiljadama rodoljuba ovde pokopan“, izjavio je direktor Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Sremskoj Mitrovici i dodao da su svuda u memorijalnom kompleksu postavljene informacione table, te da ne postoji mogućnost da neko nije obavešten o kakvom mestu od istorijskog značaja se radi.
Reagovale su i druge institucije, kao i potomci žrtava, ali se pokrenula i polemika oko toga da li je dečja igra na ovom mestu primerena ili nije, jer, kako mnogi navode, njome se ne uništava i ne oštećuje memorijalni kompleks, a parkovski uređen prostor predviđen je za šetnju i bezazlenu dečju igru. Vreme je da „život krene dalje“, moglo se čuti od pojedinih roditelja i posmatrača.
Kada i kako to „život kreće dalje“ i u kom trenutku je legitimno prevrednovanje kolektivnog sećanja i dostojanstvenog odnosa prema žrtvama i prošlosti uopšte? Jesu li osude preterane ili je preterana nebriga i neznanje roditelja koji su decu odveli na sankanje na stratište?
Jedan od kustosa Muzeja žrtava genocida, Bojan Arbutina, podsetio je u izjavi medijima da je sankanje na masovnom stratištu u Sremu samo jedan u nizu skrnavljenja spomenika kulture i stratišta u Srbiji. „Ta neprimerena ponašanja smo videli i u spomen parku Jajinci, gde se voze auto-trke, gde se formiraju deponije smeća, gde se sunča. U Kragujevcu takođe. U Leskovcu je bila pokušana organizacija male mature na masovnom stratištu. Zatim na lokalitetu Topovske šupe imali smo svojevrstan foto-sešn koji je napravila mlada devojka, slikajući se potpuno gola na tom masovnom stratištu i na tom lokalitetu gde je bio logor“, podsetio je Arbutina.
I dok se rasprava o granicama primerenosti još uvek vodi, srećom da za sva slobodnija tumačenja „primerenog“ postoji i „zabranjeno“. Iako je Bogdan Bogdanović gradio spomenike koji slave život i pobedu života nad smrću, treba se ipak zamisliti nad tim kakav to život može pobediti smrt. Onaj koji humke vidi tek kao brdašca, a kojem su sećanja teret možda može nadmudriti i zaobići lokalne propise, ali u suštinskoj borbi dugoročno gubi.
