Čovjek duge bijele brade, markantnog držanja i pronicljivog pogleda, bio je jedan od najznačajnijih, ali i najkontroverznijih srpskih političara, druge polovine XIX vijeka i prvih decenija XX vijeka. Bio je to Nikola Pašić, prvak Narodne radikalne stranke i premijer Srbije i kasnije Kraljevine SHS u nekoliko mandata. U narodu je nosio karakteristični nadimak, Baja, što je značilo da je u balkanskim uvijek mutnim prilikama majstorski znao kako se vode vijugavi politički i državnički poslovi. Kako je njegov čitav politički život bio ispresijecan mnogim nejasnoćama i kontradiktornim interpretacijama, tako su i nesigurni podaci o njegovom porijeklu i datumu njegovog rođenja. Jedni kažu da je rođen 18. decembra po gregorijanskom kalendaru, drugi da je rođen 31. decembra po julijanskom računanju vremena. Jedni kažu da je po porijeklu bio Srbin, drugi da je po narodnosti bio Bugarin, a treći da je bio cincarskog roda. Izvjesno je da je rođen u Zaječaru u istočnoj Srbiji, u decembru 1845. godine, od oca Petra, siromašnog trgovca i majke Pene, domaćice.
U školu je krenuo tek s jedanaest godina, ali je Tehnički fakultet Velike škole u Beogradu i postdiplomsku Politehničku školu u Cirihu završio s odličnim uspjehom. Postao je inženjer, ali se tim poslom kratko bavio, na projektiranju pruge Budimpešta-Beč, da bi veoma brzo postao oduševljeni pristalica socijalnih ideja Svetozara Markovića i narodni poslanik iz zaječarskog okruga. U tom trenutku počinje njegova turbulentna politička karijera, puno dramatičnih preokreta i nevjerojatnih situacija, u kojoj je Pašić često držao glavu u torbi i kada mu je politička sudbina visila o koncu. Započeo je kao gorljivi socijalist, kasnije je postao uvjereni demokrat, da bi svoj životni kraj dočekao kao rusofil i konzervativac. Prvi čin tog akcionog trilera dogodio se 1883. godine kada je proaustrijski nastrojeni srpski kralj Milan Obrenović, kojem je Pašić bio veliki protivnik, naredio da se narodu oduzme oružje kako bi se formirala regularna vojska. Izbila je tzv. Timočka buna, koju je predvodio Pašić i koja je u krvi ugušena. Pašić je izbjegao u Bugarsku i u odsustvu je osuđen na smrt. Šest godina kasnije, Pašić se nakon abdikacije kralja Milana vraća u Srbiju i postaje predsjednik Narodne skupštine. Slijede godine podzemnih međustranačkih borbi i Pašićevih trvenja s dinastijom Obrenović, koja završava Pašićevom kaznom zatvora od devet mjeseci, zbog njegovog za dinastiju uvredljivog članka u novinama. Tek što je izašao iz zatvora biva optužen za pokušaj ubistva na ponovo uspostavljenog kralja Milana („Ivanjdanski atentat“) koji za njega traži smrtnu kaznu. Umiješali su se međunarodni faktori, Austro-Ugarska i Rusija i Pašiću je pošteđen život, uz uvjet da se javno pospe pepelom. To je ozlojedilo mlađe članove njegove Radikalne stranke, koji ga proglašavaju kukavicom i osnivaju vlastitu stranku. Nekoliko godina kasnije, 1903., Pašić nije sudjelovao u atentatu i ubojstvu kralja Aleksandra Obrenovića i njegove supruge Drage Mašin, ali je postao predsjednik vlade nakon ovog tzv. Majskog prevrata.
U narednih 10 godina Srbija je napredovala, izrastajući u evropsku demokratsku državu, pod vodstvom premijera Pašića, s rastom privrede i političkog utjecaja, što je izazivalo stalna trvenja s Austro-Ugarskom. Kamen spoticanja bili su Srbi i drugi južnoslavenski narodi u Bosni i Hercegovini, pod austrougarskom upravom, koje je Srbija podržavala i tražila njihovo osamostaljenje. Nakon niza incidenata („Carinski rat“) i ljutih depeša između Beograda i Beča, dogodio se 1914. atentat na austrougarskog prijestolonasljednika Ferdinanda u Sarajevu, koji je očito bila kap preko ruba čaše. Austro-Ugarska i Njemačka digle su se na noge, predsjednik vlade Pašić pokušao je da smiri narastajuću krizu, izjavivši je da je taj atentat „pucanj u srce Srbije“, ali međunarodna vojna mašinerija i Prvi svjetski rat više se nisu dali zaustaviti.
Nakon toga rata Pašić je bio predsjednik delegacije Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca na Mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. godine, jedan od glavnih arhitekata te države i u njoj predsjednik vlade u dva mandata. Ipak, Pašić nije u novoj državi bio po volji ni dinastiji Karađorđevića i regent Aleksandar je sve učinio da ga potisne na marginu političkog života. Jedan od problema bili su međustranački sukobi koji u kraljevini SHS nisu prestajali, a drugi problem je bio Pašićev sin Radomir, poznat po raznim korupcijskim aferama, koji je Pašiću neprestano zagorčavao život. Nakon jedne žučne rasprave u kraljevoj rezidenciji, u kojoj je glavna tema bio upravo sin Radomir, Pašić je ubrzo nakon toga, 10. decembra 1926. godine umro od moždanog udara.
Interpretacija o Pašiću kao čovjeku i političaru ima raznih, od onih da je bio „oklijevalo“ i da često „nije imao jasan stav“, do onih da se „brutalno rješavao svojih protivnika“. Istina na turbulentnom Balkanu je negdje na sredini: Pašić se pokazao kao staložen i mudar srpski i jugoslavenski političar u mnogim teškim vremenima, koji se na tom mjestu zadržao punih 48 godina kao prilično neupitan autoritet. Ili kako je za Pašića rekao historičar Milan St. Protić: „Bio je političar kao vidra, okretan i sposoban da trenutno proceni okolnosti, izbegne iskušenja i napad, da popusti tamo gde treba a zategne tamo gde mu je to u interesu. Na svaki način, da ne bude na udaru onih za koje zna da su jači od njega.”
