Dobrivoje Pavlica, rodom iz Like, vjerni je sakupljač i zapisivač ličkih narodnih običaja i vrlo cijenjeni pjevač izvornih ličkih narodnih pjesama. To je ukupno 15 albuma njegovih pjesama, od kojih su neki i višestruko nagrađivani i sedam njegovih knjiga zapisa o tome kako se nekada živjelo u Lici, prije televizije i mobilnih telefona.

Dobrivoje, kada ste počeli da se bavite narodnom muzikom?

Naučio sam svirati tamburicu samicu sa četiri žice i pjevati još od prvog razreda osnovne škole, na što me je naročito podsticala majka. Nikada se nisam komercijalno bavio narodnom muzikom, nisam svirao ni pjevao po kafanama, ali sam pjevao na zavičajnim ličkim večerima u domovima kulture širom Jugoslavije. Ima jedna mala anegdota uz to moje pjevanje, a to je da mi je moja profesorka u muzičkoj školi savjetovala da uvijek pola sata prije nastupa popijem jednu rakijicu, nula tri, jer, kako je kazala, to je poželjno radi kuraža. Na temu nematerijalnog kulturnog nasljeđa Srba iz Like objavio sam 15 svojih albuma narodnih pjesama i objavio sam i sedam knjiga u kojima sam se, između ostalog, najviše bavio dvama krupnim običajima: prelima i pečenjem rakije u Lici. Planiram da napravim i jednu opsežnu video prezentaciju i ovih pjesama i tih običaja.

Gdje je sve sačuvano nematerijalno blago Srba iz Like koje ste vi skupljali?

Ja sam oko 20 godina bio povremeni spoljni saradnik redakcije narodne muzike Radio Zagreba, recimo od 1970. do 1990. godine, kada je urednik te redakcije bio jedan divan čovjek, pokojni Krešo Filipčić. Krešo i ja smo prošli cijelu Liku, Baniju i Kordun tražeći narodno blago i on je bio vrstan poznavalac izvorne narodne muzike. U Zagrebu sam proveo oko 25 godina radeći u različitim institucijama, a kada su počeli 90-ih svi ti ratovi, otišao sam u Vojvodinu, u kojoj i danas ima najviše nas Ličana. Raspitivao sam se o fonoteci narodne muzike na nekadašnjem Radio Zagrebu, ali ne znam što je danas ostalo od te arhive koju smo stvarali Krešo i ja. U kasnijim godinama postoji fonoteka ličkih narodnih pjesama koje sam pjevao na RTV Vojvodine i nešto na Radio Beogradu 2, u emisiji „Od zlata jabuka“, koju je uređivala Marija Vitas. Bile su i dvije emisije u kojima učestvujem sa velikim narodnim orkestrom na RTS-u u Beogradu 2012. i 2016. godine. U Zagrebu, u prostorijama Srpskog narodnog vijeća, u aprilu 2013. godine, također sam promovisao svoje stvaralaštvo.

Ličko prelo

Vi ste i sami pisali pjesme.

Napisao sam vlastoručno oko 80 ličkih narodnih pjesama, snimljeno ih je oko 50, ali strogo sam se držao ojkana, korijena izvorne ličke narodne pjesme. Dodao bih možda strofu ili nekoliko stihova, ali svaka pjesma morala je ostati autohtona. Nekoliko pjesama sam posvetio Nikoli Tesli, jer mi Ličani smo Teslin narod: ja sam rođen u mjestu Gornja Ploča koje je od sela Teslinog oca Milutina, Raduč, udaljeno samo tri kilometra. Udaljen sam 15 kilometara od Tomin Gaja, rodnog sela Georgine, odnosno Đuke Mandić, Tesline majke i 28 kilometara od Smiljana, gdje se Tesla rodio. Tesla je volio epsku narodnu poeziju i gusle… Tesla je nadvisio i prostor u kome je odrastao i naciju iz koje je potekao i on bez svake patetike pripada čitavom čovječanstvu.

Što je to ličko prelo?

Lička prela, ali i prela i posela u drugim južnoslovenskim krajevima, u zimskim dugim noćima, punim snijega i uz zavijanje vukova u planinskim krajevima, događala bi se tako što bi se sastajali ljudi i prepričavali šta se događalo tokom godine. Bilo bi tu često puno ljudi, ali prelo oličavaju djevojke i momci. Na tim prelima se najčešće čijalo gušće perje za jastuke, ili kako se u Lici govori, za košunele. Ta riječ dolazi od talijanske riječi cuscino koju su preuzeli i Dalmatinci i izgovaraju je kušin. Kako se to perje čijalo onda se i samo prelo zvalo čijalo. Ja sam, kao što rekoh, te ličke pjesme, ojkane, koje su se pjevale na takvom prelu sakupljao i snimao i onda sam ih pjevao na koncertima gdje bih dolazio sa svojim prijateljima, od Zagreba pa širom Jugoslavije, do završnog koncerta obično u Beogradu u Domu sindikata. Ličke pjesme su na šaljiv način govorile o načinu života u našem kraju. Na primjer stih „Oj, dođi dragi večeras na prelo, nema mame, sjedit ćeš uza me“, govori o tome da su cure na prelo dolazile uglavnom sa majkama koje su ih pomalo „čuvale“. Na prelima su djevojke mjerkale momke i obratno, a tako je bilo i kada su se plesala lička kola, uglavnom u predvorjima crkava.

Lička prela, ali i prela i posela u drugim južnoslovenskim krajevima, u zimskim dugim noćima, punim snijega i uz zavijanje vukova u planinskim krajevima, događala bi se tako što bi se sastajali ljudi i prepričavali šta se događalo tokom godine

Kakvih je još običaja bilo na prelima?

Osim pjesama, tu su bile i zdravice i igre na prelima. U Lici se momak zvao dičak, a djevojka je cura i prelo je bilo mjesto na kojima su se oni mogli viđati. Prela su uglavnom počinjala u suton i sazivala ih je domaćica kuće ili kako se to kod nas kaže, planinka, zatim jedna od snaja ili neka od ćerki iz te kuće. Obično je to bila subota, jer se jako vodilo računa u Lici da se nedjeljom ništa ne radi. Na prela su dolazili momci iz raznih sela i po mećavi i po vijavici, pet šest kilometara po dubokom snijegu na skijama, u kožunima, u kaputima koji se kod nas zovu aljinci, od sukna tkani, neko u narodnoj nošnji. Kada bi se iščijalo to perje, onda bi domaćica razmaknula stolove da se može zaigrati i da se popije i rakija, iznijela bi jabuke, orahe i da se pojedu lički uštipci. I tu bi se zbijale ličke šale.

Na primjer?

Obično bi momak rekao djevojci: „hajmo poćerati buvu“, a drugi momci bi potvrdili sa „more“. Cure bi negodovale, jer se tada gasi lampa, petrolejka ili lućerda, a momak prilazi djevojci i vodi je iz te prostorije i tamo sa njom priča i pokušava da ju pipka, što djevojka nikada ne bi dozvolila, a to se u Lici zove „drpanje“. U Bosni takvo udvaranje zovu ašikovanje i to je način da momak sa djevojkom ostane sam. Tamo gdje se čijalo, to je u kući bio centralni prostor sa ognjištem koje se nikada nije gasilo, zato što je ognjište grijalo kuću i na njemu se kuhalo i voda se na njemu grijala. Na prelima bi roditelji procjenjivali koji mladić ili cura bi bili pogodni za ženidbu ili za udaju i za koga. Tada bi mladić djevojku odveo sa prela, odnosno u selu bi pukao glas da je „Dušan Milicu preveo sa prela“.

U koja godišnja doba bi se održavala prela?

Ta prela bi trajala od Male Gospojine 21. septembra, pa dok ne počne proljećno oranje. Ima više vrsta prela. Postoji prelo za vreme otrgivanja kukuruza ujesen: prvo se srpom posijeku stabljike kukuruza pa se one kolima sa konjskom zapregom dovezu pred seljačku kuću, odnosno u pojatu, kako mi kažemo u ajat (to je mala kućica u dvorištu za držanje voća i drugih plodova), ili pod nadstrešnicu i tada počinje moba. Moba je vid „druženja radnog karaktera“ u kojem pomažu i ukućani i komšije i u kojem se otrguje, komuša ili peruša, odnosno odvaja klip kukuruza od vanjskih listova. Takvo prelo bi se završilo to veče i idući dan bi se ti klipovi ubacivali u spremišta, u tzv. kukruzane ili kruzane. Drugi razlog za prelo je češljanje vune i tu su uglavnom prisustvovale starije žene, jer presti vunu ili konoplju mlade djevojke nisu mogle. Prela sa čijanjem perja počinjala bi otprilike u novembru i trajala bi do početka, kao što rekoh, proljećnog oranja. Ima ona lička pjesma „Vrijeme nam je dragi za prelenje, uskoro će početi oranje“. Zatim, kada počne u proljeće Vaskršnji post, onda više nema prela. U vrijeme ljeta bile su i te žetvene mobe, kada se želo žito srpom, raž i pšenica (zob i ječam su se kosili), pa uz to su išla i žetvena prela. Konoplja se čupala i nosila na potok da se potopi i omekša. Nakon toga bi se ona sa „vitlićem“ pretvarala u kudelju. Bile su ljeti velike vrućine, pa se počinjalo žeti u suton kada je, kako mi to kažemo, zaladica i želo se često sve do jutra. Radilo se naporno. Sa dolaskom radija i televizije 60-ih godina u Liku, prela ima sve manje i ona izumiru, pa se onda i sve manje držalo peradi i gusaka. Ja sam sve te pjesme koje su se pjevale na tim prelima, naročito kada se čijalo perje, zabilježio za redakciju narodne muzike Radio Zagreba. „Čijam perje jastuke spremam, sve je gotovo samo dragog nemam…“

Sa dolaskom radija i televizije 60-ih godina u Liku, prela ima sve manje i ona izumiru, pa se onda i sve manje držalo peradi i gusaka. Ja sam sve te pjesme koje su se pjevale na tim prelima, naročito kada se čijalo perje, zabilježio za redakciju narodne muzike Radio Zagreba

Božićni običaji

Kako su izgledali pravoslavni i božićni običaji u Lici?

Do božićnih obreda kod pravoslavaca u Lici strogo se držalo, naročito između dva svjetska rata. Na Badnje veče sjekao se badnjak, uvijek se unosila slama i orasi i lješnici, pekla se božićna pečenica. Postilo se obavezno tokom godine na Badnji dan, Veliki petak, Usekovanje i Krstovdan. Ako neko ne posti ni srijedu ni petak, ta četiri dana u Lici bi obavezno postio. Na Svetog Nikolu nosila bi se pšenica na vodu i onda bi se govorilo „ovo je ptici hrana za godinu dana“, da ptice ne zobaju žito u polju. Skromno se praznovalo, u Dalmaciju se odlazilo po vino za Božić ili krsnu slavu. Bila je „juva“ od kokoši, pekla se česnica, služila se rakija koja je kod nas bila poznata, „sijala“ se pšenica, bor je bio obavezan, a Sveti Nikola je bio naš veliki praznik. Moje selo Gornja Ploča, pored rijeke Jadove koja izvire u mom selu, rubno je selo opštine Gračac. Mala su tu brdašca i puno hrastove šume. Na područje Like pleme Pavlica je došlo 1419. godine sa prostora Raške, zbog prodora Turaka nakon Kosovskog boja 1389. godine. Oni su došli sa područja gdje postoje dva manastira, Stara i Nova Pavlica. Iz tih krajeva su i preci Nikola Tesle.

Da li u Lici osim ojkana postoji još neki način tradicionalnog pjevanja?

Drugi izvorni način pjevanja u Lici je tzv. groktanje, odnosno pjesme pod nazivom groktalice, rozgalice i orcaljke. To su uglavnom epske pjesme u kojima jedan pjevač povede, recimo, pjesmu „Vila gnijezdo vila Raviojla nasred polja ličkoga“ ili „Gavran vuka za uvo povuka“, gdje se taj uvodni stih obavezno završava sa „oooj“ i tek onda grupa pjevača nastavlja pjesmu, pri čemu se svaka strofa ponavlja u grupnom pjevanju. U staro doba, kad god bi se sastajali rodbina i prijatelji, zajednički se pjevalo i jelo iz iste zdjele i zdravice su se često dizale. Isto tako, svako prelo je počinjalo zdravicom. Bili su to i posebno nadareni ljudi, možda i nepismeni, koji su znali sastaviti neku izvanrednu, posebnu zdravicu. Dobra zdravica je predstavljala mali oblik umjetnosti.

Što se jelo u Lici u vrijeme vašeg djetinjstva i ranije?

Ličke porodice su nekada bile zadruge od gotovo dvadesetak ljudi. S obzirom na to da je snijega kod nas bilo od oktobra do maja, kiselio bi se kupus za zimu, koji bi se onda jeo iz lonca sa svinjetinom ili ovčetinom. Jeo se i poznati lički krompir i kruv, pa gra‘ (pasulj), uštipci, štrudle. Do proljeća ljudi su hodali u dugim ovčijim kožusima, u opancima, dubokim cipelama i suknenim pantalonama. Na tavanu se sušio pršut i slanina, bilo je masti, a Lika je imala i puno ovaca, pa je bilo sireva, varenike, kiselog mlijeka i onog karakterističnog ličkog sira pod nazivom basa. Hrana se čuvala u dubokim bunarima, nije bilo frižidera.

Kako ste sakupljali informacije o starim običajima?

Pokušao sam da sačuvam ono što sam o pjesmama i običajima Srba u Lici čuo od ljudi, mojih rođaka i mještana koji su bili stari i po sto godina. Izvorne pjesme koje sam od drugih čuo, mogao sam sačuvati mojim glasom i ja sam te pjesme pjevao i pjevam ih i danas. Običaje i način života sam zapisivao i pretvorio u knjige. Ima u tim mojim knjigama ličkih šala, raznih anegdota koje se prepričavaju, priča o Nikoli Tesli, opisa narodnih nošnji, na primjer, o simbolici ličke kape koja je i istorijski zanimljiva. Mnoga sjećanja na naše pjesme i običaje su propala, jer je često bilo malo pismenih ljudi u našim selima koji bi te običaje i pjesme zapisivali. Jedino što je u stvari postojalo bila je usmena predaja, pa je tako puno toga i meni moja majka kazivala. A ja sam sve te pjesme i narodne običaje sačuvao na nosačima zvuka, po fonotekama i knjižnicama. Petnaest albuma i sedam knjiga. Nisam prestao da radim, ali to je otprilike ono koliko sam ja do sada uspio da od te ličke kulturne baštine sakupim, zapišem, opjevam i sačuvam.

 

 

Povezana vijest: Dobrivoje Pavlica i ličko prelo u Privrednikovom domu