Jedna od prvih misterija s kojom se dobar deo učenika u srpskim osnovnim školama rano suoči jeste da je Kosovska bitka 1389. godine – najveća srpska pobeda. Kako pobeda, kad smo izgubili? Verovatno su i dobrom delu drugih naroda koji nisu mnogo upoznati sa srpskom istorijom Kosovski boj i Vidovdanski zavet – nepoznanica. Na datum kad se odvila Kosovska bitka, 28. juna (15. juna po starom kalendaru), kroz istoriju ovih krajeva se odigrao čitav niz dramatičnih događaja. Od Sarajevskog atentata, Versajskog sporazuma i zaključka Prvog svetskog rata, preko Vidovdanskog ustava, rezolucije Informbiroa, pa sve do politički obojenih događaja novije istorije. Slučajno ili ne, ovo daje priliku izvlačenja iz konteksta ovog ključnog datuma srpske istorije. A istina je da su svi ti burni događaji samo ojačali simboliku i mitsku snagu Vidovdanskog zaveta.
Kult ovog praznika, zajedno sa kosovskim mitom, razvio se tek u 19. veku, u vreme romantizma i buđenja nacionalne svesti. Kosovska bitka je shvaćena kao vojnički poraz, ali i kao moralna i duhovna pobeda, stradanje za veru, za ideale. Uz svetosavlje i krsnu slavu, mit o Kosovu sa neodvojivim simboličnim datumom Vidovdanom (koji je po verovanju bio i krsna slava kneza Lazara) predstavlja ključne nacionalne identitetske odrednice Srba.
Ovaj praznik u sebi još uvek čuva obrise paganskog koji su se stopili s mitologizovanom nacionalnom istorijom. Zvanično proglašenje kneza Lazara za svetitelja 1892. godine unosi i pravoslavni hrišćanski element – opredeljenje za duhovno i večno u odnosu na zemaljsko i prolazno.
Vidovdan se danas u Srbiji obeležava kao državni praznik, u spomen na Kosovsku bitku i kneza Lazara Hrebeljanovića, kao i u sećanje na poginule i umrle u svim ratovima. Lazarev izbor “nebeskog carstva” i svesna žrtva zarad viših vrednosti ulili su neuništivu snagu u tradiciju poštovanja Vidovdanskog zaveta, učinili ga mitskim danom srpskog naroda. Kosovo je izraslo u centralni događaj srpske istorije, Kosovski boj je ušao u književnost, narodnu poeziju, u političku svest. Počevši sa srednjovekovnom književnošću, preko romantizma, sve do današnjih dana, kosovski mit je neprolazna inspiracija i čest motiv u opusu brojnih istaknutih umetnika. Ogroman je uticaj ovog događaja na istoriju i kulturu srpskog naroda. Tu istorijske činjenice nisu više presudne, ovaj događaj ih nadilazi.
Vidovdan koji, uz svetosavlje, predstavlja glavnu duhovnu vertikalu srpskog naroda, ne bi trebalo tumačiti u svetlu novije istorije. Vidovdanski zavet bi trebalo da podseća na stradanje za veru i pravdu, na opredeljenje za duhovne, hrišćanske vrednosti, umesto za sitne ovozemaljske koristi. Osnovni simbol Vidovdana je postavljanje viših moralnih ciljeva iznad kratkoročnih, borba i žrtva za ideale. Možda ima prizvuk svojevrsnog patosa, ali ova “najskuplja srpska reč”, kako je pesnik rekao, treba se pažljivo izgovarati, ali i oprezno slušati. Podložna je manipulaciji, politizaciji. Pa između prigodnih tekstova koje mediji recikliraju svake godine, između otkrivanja spomenika, svečanih akademija i ponekog političkog govora – ne treba zaboraviti suštinu i moralni podvig koji ovaj dan simbolizuje.
