Sredinom januara je iz pravoslavne crkve Preobraženja Gospodnjeg u Zagrebu ukradena ikona koju je jedna vernica darovala hramu, ikona svetog Nektarija Eginskog. Iako istraga još uvek nije utvrdila ko je počinilac, mnogi su ovaj neuobičajeni incident povezali s netrpeljivošću koja u hrvatskom društvu vlada, odnosno s napadima na pravoslavne hramove koji se događaju širom Hrvatske.
S pravom ili ne, ovaj događaj su neki povezali sa pitanjem povratka kulturnog blaga koje pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi, a koje je za vreme poslednjeg rata završilo u Srbiji. “Opljačkano hrvatsko kulturno blago” ili “kulturno blago spaseno od uništenja” dve su interpretacije koje se neće lako pomiriti, što je tek početak problema. Mnogo veće nesuglasice izazivaju uslovi pod kojima bi ikone, bogoslužbeni predmeti i različite relikvije Srpske pravoslavne crkve bili čuvani po povratu u Hrvatsku (privremeni depoi, muzeji turističkih zajednica ili pak obnovljeni i obezbeđeni hramovi). Veliki broj crkava i manastira iz kojih su odneseni danas više ne postoji. No Hrvatskoj to nije bilo sporno prilikom blokiranja Srbije u pristupnim pregovorima za pridruženje Evropskoj uniji, kada je, uz veća prava hrvatske nacionalne manjine u Srbiji, rešavanje pitanja međudržavne granice, ukidanje srpskog zakona o univerzalnoj jurisdikciji u suđenjima za ratne zločine, pa čak i primedbi na saradnju Beograda i Moskve, zatražila i vraćanje ovog kulturnog blaga.
Iako je od potpisivanja protokola između dva ministarstva kulture 2012. godine za rešavanje većine ovih pitanja zadužena mešovita komisija, to nije sprečilo hrvatske predstavnike da se prilikom blokiranja pregovora posluže i ovom primedbom. Kao da je Hrvatska sve učinila da diplomatskim putevima i dogovorima reši ove probleme, pa nije više bilo drugog načina! Očekivao bi se susretljiviji pristup, iskreniji pokušaji saradnje, ako ne zbog dobrosusedskih odnosa, makar zarad sopstvenih sunarodnika koji su u Srbiji u manjinskom položaju. Međutim, Hrvatska sve češće i odlučnije nastupa kao da jedino u suprotnosti i u sukobu sa Srbijom može da postoji. Svoj nacionalni identitet Hrvatska gotovo da definiše isključivo razlikama u odnosu na Srbiju, kao da joj je Srbija jedini orijentir u samoodređenju, ponašanju i stavovima. Čini se da se stoga animozitet neprestano hrani i obnavlja, pa ne čudi da je najveći pomak u bilateralnim odnosima tek konstatacija (izrečena pred kamerama, dakako) da “treba rešiti otvorena pitanja”.
Profesor Fakulteta političkih nauka Dejan Jović smatra da postoji svojevrsna recipročnost u rivalskim nadmetanjima i da bi se Srbija, da je pre Hrvatske ušla u EU, ponašala potpuno isto kao što se Hrvatska danas ponaša prema njoj. “Hrvatska je prva ušla u Evropsku uniju i zbog toga se odnosi svisoka prema Srbiji i ispoljava moć jer uslovljava ulazak Srbije u EU. No istovremeno je Srbija danas važnija za Evropu zbog migrantske krize, u sklopu koje je na neki način postala štit između EU-a i izbeglica. I jedno i drugo dovelo je do viška samopouzdanja u obe zemlje”, izjavio je Jović na tribini u Privredniku.
Samopouzdanje je svakako bez nekog realnog ili makar trajnog uporišta, ali je karakteristično da se s obe strane ispoljava jedino u međusobnom odnosu. Međutim, dok u Srbiji, osim kad su u pitanju “ministri za Hrvatsku”, vlada određena nezainteresovanost za prilike u Hrvatskoj, do te mere da prosečni građanin ni ne zna da u susednoj zemlji ima svojih sunarodnika ni s kakvim se problemima suočavaju, s Hrvatskom je stvar drugačija. Svaka zajednica, pored unutrašnjih ujedinjenih različitosti, uvek sebe određuje i naspram druge, drugačije zajednice. Čini se da je ovo težište u Hrvatskoj do te mere iskrivljeno da zaboravlja i zanemaruje one unutrašnje odrednice identiteta, pa više nije cilj samo biti nadmoćan, superioran u odnosu na drugoga, već konstantno potencirati različitost, činiti da ona izgleda nepomirljivo i držati sukob otvorenim.
