U centru Zagreba, u Preradovićevoj ulici na broju 18, jedan usamljeni dečak svakog dana posmatra prolaznike u velikom gradu. Sa malim zavežljajem i velikim snovima došao je odnekud iz Like, sa Korduna ili možda iz severne Dalmacije. Na toj zagrebačkoj adresi na prelazu iz 19. u 20. vek nalazio se Privrednikov dom, sedište moćne institucije koja je mladiće poput ovog koji je naslikan na izlogu zgrade u Preradovićevoj slala u bolji život, koja ih je učila kako da bolji život sami izgrade, svojim rukama, znanjem, savladanim zanatom, radom, štednjom i čestitošću. Na ovoj adresi nalazi se Privrednikov dom i danas, samo u znatno izmenjenim okolnostima. One su ostale i ostaće zapisane u istoriji, ali je suština Privrednikove misije i delovanja ostala i u živom sećanju dece i potomaka Privrednikovih pitomaca, koji su odrastali uz priče svojih očeva i koji su danas naši savremenici i mogu iz neposrednog iskustva posvedočiti kako je Privrednik krojio njihove porodične sudbine.

„Da moj otac nije 1926. godine prepoznat od poverenika Privrednika kao neko ko zaslužuje šansu, sudbina bi Popoviće odvela u sasvim drugom pravcu. Verovatno kao većinu Ličana: u uniformu, u nesigurnu budućnost na posnoj zemlji ili pečalbu“, govori nam čuveni rok kritičar i novinar Petar Peca Popović o ulozi Privrednika u porodičnoj istoriji Popovića.

Privrednik je kao institucija prepoznavao i okupljao talentovane i vredne mlade ljude, slao ih na izučavanje zanata i pružao im podršku da se kasnije osamostale u poslu. Gotovo da nije pogrešio pri odabiru. Zbunjeni i uplašeni dečaci, baš poput ovog sa izloga Privrednikovog doma, postajali su redom uspešni i važni članovi društva, nosioci napretka u sredinama u koje su se vraćali ili u koje su odlazili.

„Moj otac je sa drvenim koferom zahvaljujući Privredniku prvi put seo u voz i krenuo u budućnost. Stigao u Pančevo kod nemačke porodice, u njihovoj stolariji naučio zanat, njihov jezik, od učenika postao majstor. Kao takav prešao preko Tamiša i Dunava u Beograd. Sa nepunih 27 godina imao je svoju stolariju, Progres na Senjaku, sa 41 radnikom i 6 inženjera. Kada mu je 1946. oduzeta, nedaleko je osnovao stolarsku radionicu sa tri radnika i dva učenika“, priča Peca Popović. Njegov otac bio je jedan od osnivača prve posleratne zanatske zadruge „Jugoslavija“ na Voždovcu i njen predsednik u dva mandata. Jedan je od obnovitelja najstarijeg beogradskog fudbalskog kluba, BASK. Bio je potpredsednik Fudbalskog saveza Beograda. Kao majstor i odgovorni stručnjak koji vodi ozbiljnu radionicu učestvovao je u kapitalnim radovima: od izgradnje prvog TV studija RTB na Sajmu, preko tri akustična studija u Radio Beogradu (Studio V, Studio VI i Studio X), bio je saradnik slavnog arhitekte Dragiše Brašovana u rekonstrukciji enterijera Petrovaradinske tvrđave, učestvovao u kompletnoj rekonstrukciji Kliničkog centra Srbije u Beogradu (1968-1972). Tu ga je zadesila smrt u 58. godini života. Iza sebe je ostavio ćerku i sina, brojna društvena priznanja i legendu koja još nije nestala na Senjaku.

„Iza njegove smrti, u njegovoj kancelariji ostao je mali drveni kofer sa kojim je kao bojažljivi dvanaestogodišnjak iz ličkog sela Tomingaj krenuo u svet“, govori nam sin ovog izuzetnog Privrednikovog pitomca, koji je do danas sačuvao ovaj kofer. Sličan takav u rukama drži pitomac na izlogu u Preradovićevoj ulici u Zagrebu. Gledajući te skromne zavežljaje i koferčiće i govoreći o Privrednikovim pitomcima, često govorimo o njihovoj teškoj materijalnoj situaciji koju im je Privrednik pomogao da nadiđu. A istina je da su ti mladi ljudi bili nadprosečni, samo takvi su i birani u redove pitomaca, i da su oni ti koji su obogatili društvo, a ne obrnuto.

Kada je Privrednik krajem 20. veka konačno obnovio rad, mnogo toga se promenilo. Kulturno-istorijske prilike bile su znatno drugačije u odnosu na vreme kada je Privrednik pokrenut 1897, ali i dalje je okupljao samo najbolje. Mladim generacijama Privrednikovih stipendista tek predstoji dokazivanje, ali mnogi od njih su već sada stekli ugled i priznanja za svoj rad.

Bojan Tubić bio je stipendista Fondacije Privrednik iz Novog Sada, koja je reosnovana 1993. godine. Od srednjoškolskih, preko studentskih dana, u kojima je paralelno studirao prava i istoriju, pratio ga je Privrednik. Bojan Tubić danas je docent Pravnog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu i pomoćnik ministra prosvete, nauke i tehnološkog razvoja u Vladi Republike Srbije. Kaže da biti Privrednikov stipendista obavezuje, ali i da je Privrednik imao veoma značajnu ulogu u njegovom školovanju, i to ne samo finansijsku.

„Biti deo Privrednikove porodice mnogo znači jer ste tu sa ljudima koji mogu da vam pomognu, ali i sa ljudima koji su slični vama, koji su ambiciozni, sa kojima razmenjujete ideje“, kaže Tubić i dodaje da je od Privrednika mnogo dobio i na profesionalnom, ali i na ličnom planu. U Privredniku je upoznao i sadašnju suprugu, koja je bila štićenica Fonda i koja je danas takođe profesor, samo na Prirodno-matematičkom fakultetu u Novom Sadu.

„Uvek rado slušam o pitomcima koji su uspešni, koji su po celom svetu. Samo njihove biografije kada bi se skupile, bile bi dovoljne za jedno istraživanje, za jednu disertaciju. Ako pod neke starije dane odlučim da doktoriram i na polju istorije, svakako će Privrednik biti tema rada“, kaže profesor Tubić i ne krije zadovoljstvo što među studentima kojima danas predaje sreće i nove generacije Privrednikovih pitomaca.

Druga generacija Privrednikovih pitomaca nakon obnovljenog delovanja Privrednika u Srbiji bio je Vujadin Masnikosa, danas zamenik predsednika Komore javnih izvršitelja.

„I lično i profesinalno sam uzrastao uz ovu instituciju. Pored novčane pomoći koju sam dobijao, imao sam priliku da upoznam najbolje studente i đake tog perioda koji su se školovali u Novom Sadu, od kojih su sada mnogi moji dobri prijatelji“, kaže Masnikosa, koji je sve do danas ostao aktivan u Privredniku, samo je danas u ulozi onih koji pomažu.

„Zadatak svih nas u Privredniku jeste da pobudimo empatiju i svest kod sadašnjih političara, intelektualaca, preduzetnika i svih ljudi našeg doba da ima talentovane dece koja su vredna, koja marljivo uče i rade, a skromnijih su materijalnih mogućnosti i da takvu decu treba podržati“, ističe Masnikosa.

Sličan put od stipendiste do Privrednikovog aktiviste prošao je i Dušan Cvetanović. On je danas predsednik Upravnog odbora Srpskog privrednog društva Privrednik u Zagrebu i jedan od ključnih ljudi koji rukovode obnovljenim Privrednikom. Iako se mnogo toga promenilo u društvenom okruženju i nastupili su neki novi izazovi u radu, misija Privrednika ostala je ista.

„Pokretačka snaga Privrednika danas je identična onoj od prije 125 godina kada je Privrednik osnovan, a to je svijest dijela srpske zajednice u Hrvatskoj o nužnosti pomaganja talentirane omladine kao osnovnog preduslova opstanka i samoodrživosti“, ističe Cvetanović.

A pored stipendiranja učenika i studenata kao osnovne delatnosti, Privrednik i danas, kao i tokom svoje duge istorije, prepoznaje da je za opstanak i razvoj srpske zajednice potrebno mnogo više od povoljnih finansijskih uslova.

„Potrebno je stvoriti i društveno okruženje u kojem se ti mladi ljudi mogu razvijati bez straha i neizvjesnosti zbog svoje pripadnosti i porijekla. Zato Privrednik razvija brojne projekte koji uspješno doprinose poboljšanju položaja srpske zajednice u Hrvatskoj. Kulturne, društvene, medijske projekte kojima povećava vidljivost srpske zajednice i upoznaje čitavo društvo o doprinosima Srba u Hrvatskoj koji su izuzetno veliki“, naglašava Cvetanović i ističe da su današnje Privrednikove aktivnosti, iako imaju modernu formu, u svojoj osnovi logičan nastavak tradicije Privrednika.

U Privrednikovoj tradiciji oduvek je bila važna i briga o očuvanju identiteta. Danas je to poseban izazov za Srbe u Hrvatskoj i jedan od najvažnijih zadataka u Privrednikovoj agendi. Mnogi kulturni programi u Privredniku osmišljeni su upravo s ciljem da mladi ljudi, koji su i najpodložniji asimilaciji, dobiju bar malo prostora slobode. Zato Privrednikova misija nadilazi finansijsku pomoć u školovanju. Znaju to i stipendisti i retki su oni koji neće odmah u prvi plan istaknuti baš to.

„Za mene je Privrednik bio mjesto u kojem sam u velikoj mjeri tražio sebe i ono što me ispunjava. Od kad sam krenuo na fakultet, pa tokom cijelog studija, Privrednik je za mene bio neka vrsta doma u kojem sam mogao naći radost, energiju i motivaciju. Bio je to jako značajan period mog života i Privrednik je tu bio jedan od oslonaca. Bez obzira što danas možda živim geografski daleko, Privrednik je mjesto kojem ću se uvijek vraćati i misaono i fizički“, kaže još jedan bivši Privrednikov stipendista na kojeg je Privrednik danas ponosan i koji je nakon školovanja postao i donator – Dario Pavlović, softverski inženjer koji trenutno živi i radi u Vankuveru u Kanadi.

Na pitanje šta mladog perspektivnog čoveka najviše sputava u sredini iz koje je i sam poreklom, Pavlović, pored materijalnog siromaštva i loše ili nepostojeće infrastrukture, ističe i društvenu svest.

„Društvena svijest mog rodnog grada, dominantni svjetonazori i način života su u principu u velikoj suprotnosti s onim tko i što sam ja. Tokom odrastanja, to je u meni često proizvodilo razne emocije, od tuge do ljutnje do bespomoćnosti. I danas se u svom rodnom gradu osjećam više kao stranac, a manje kao netko tko je zaista odatle“, priznaje Pavlović i dodaje da su mnogi krajevi u Hrvatskoj do danas ostali siromašni i zapostavljeni. „Danas se bavim računarskom znanošću, ali kad sam kao dijete tako silno želio to računalo, bilo ga je strašno teško kupiti. Mnogi imaju slična iskustva, bez obzira kakve talente imali, jako je teško doći do materijalnih dobara koja ti trebaju da se baviš onim što te zanima“, kaže Pavlović i ističe da je stoga ono što radi Privrednik vrlo bitno. „To je jedna odskočna daska koja može biti ključna za nekog da bar donekle dosegne ono u čemu je dobar i što želi raditi. Ne samo materijalno nego i prosvjetljenjem, obrazovanjem, pristupom prilikama“, zaključuje.

Još jedan bivši „zagrebački đak“, Goran Vinčić, danas je poznati stend-ap komičar koji nastupa širom regiona, a pratimo ga i u jednoj od najgledanijih TV emisija. Još kao stipendista pokazivao je afinitet i talent za scenske umetnosti, osmišljavao programe za okupljanja i druženja mladih u Privrednikovom domu, vodio dramsku sekciju, različite kvizove znanja. Svoj prvi komičarski nastup imao je upravo u Privrednikovom domu, na šta je, kako kaže, neizmerno ponosan.

„Privrednik je institucija, Privrednik je zdrava ideja i jedini put kojim bismo trebali ići. Iskreno pomagati i ulagati u budućnost, u mlade ljude, pomoći u njihovom obrazovanju i razvijanju vještina izuzetno je težak i častan posao, a Privrednik je dokazao da se to može unatoč svim nedaćama i ograničenjima“, zaključuje Goran Vinčić.

O ulozi i važnosti Privrednika najbolje govore rezultati, ostvarivani tokom tri veka kroz koja se proteže postojanje Privrednika. Ali govore i potomci Privrednikovih pitomaca, svesni u kojoj meri je Privrednik oblikovao njihovu porodičnu istoriju, kao i brojni bivši stipendisti koji su ispunili i nadišli Privrednikova očekivanja.

„Šta bi bilo sa svom tom sirotom, a talentovanom decom da im ova Institucija nije dala šansu? O tome valja razmišljati kad se o nekom jubileju osvrćemo unazad“, podseća Peca Popović.