Postoji ona čuvena priča o tome zašto je čuveni engleski pisac Džordž Orvel svoj distopijski roman nazvao baš „1984“. Navodno je napravio permutaciju posljednje dvije cifre godine u kojoj je roman pisao: 1948. Na sličan način su povezane dvije godine tokom kojih su na našim stranama započinjali najveći ratovi: 1914. i 1941. U životu Mihaila Lalića, to su dvije jako važne godine. Rodio se 1914, a 1941. je počeo rat koji će biti njegova ključna književna tema.
Lalić je, dakle, rođen sedmog oktobra 1914. u selu Trepča kod Andrijevice. Otac mu se zvao Todor, a majka Stana. Oboje će umrijeti mladi, pa će budući pisac ostati siroče. Majka je umrla u epidemiji španskog gripa, a oca će mu odnijeti tuberkuloza nakon što se napatio u austrougarskom vojnom zarobljeničkom logoru. Brigu za dječaka preuzima njegov stric.
Nakon što u zavičaju završi osnovnu i srednju školu, Lalić je u Beogradu upisao pravni fakultet. Kao student se paralelno bavi političkim i umjetničkim radom. Ulazi najprije u SKOJ, a zatim i u KPJ-u, objavljujući, takođe, svoje prve literarne radove u pojedinim beogradskim časopisima. Kad nacistička Njemačka napadne Jugoslaviju, on se vraća u Crnu Goru gdje učestvuje u pokretanju ustanka. 1942. zarobljavaju ga četnici, pa biva zatočen u zatvoru u Kolašinu. Otamo su ga Nijemci prebacili u svoj logor u Grčkoj. Kad pobjegne iz tog logora, Lalić će se pridružiti grčkim partizanima, a krajem 1944. vraća se u Jugoslaviju.
Kraj rata Lalić dočekuje kao važan partijski kadar u Crnoj Gori. Prvih poratnih mjeseci vodi agenciju Tanjug na Cetinju i participira u osnivanju časopisa za kulturu Stvaranje. 1946. godine, međutim, prelazi u Beograd. Tu najprije radi kao urednik u listu Borba. 1948. objavljuje svoju prvu knjigu. Radi se o zbirci pjesama pod naslovom „Stazama slobode“. Danas je ta knjiga više kuriozum, nego što se pamti po nekoj literarnoj vrijednosti. Ona se pamti tek kao ulaznica u svijet profesionalne književnosti autora koji će praktično do kraja života pisati – prozu. Već iste godine, Lalić objavljuje i svoju prvu knjigu priča „Izvidnica“, a dvije godine kasnije i prvi roman: „Svadba“. Roman je odmah privukao veliku pažnju nagovještavajući dolazak značajnog romansijera. Saga o ratnim priključenijima Tadije Čemerkića neobično je zreo romaneskni prvenac. U kritici je zabilježeno da je ovaj roman s pravom ubrojen među najznačajnija djela naše poslijeratne književnosti. U romanu je nagovješten miran, široki epski tok Lalićeve proze. Dvadeset i tri godine kasnije, po „Svadbi“ je režiser Radomir Šaranović snimio istoimeni film sa Dragomirom Bojanićem Gidrom i Mihailom Janketićem u glavnim ulogama. Prvi je za svoju rolu osvojio Zlatnu arenu u Puli za glavnu mušku ulogu.
U idućih desetak godina, objavio je desetak proznih knjiga, što knjiga pripovijetki, što romana, od kojih su najznačaniji „Lelejska gora“ i „Hajka“. Oba ova romana takođe su dobila svoje filmske verzije – prvi je djelo Zdravka Velimirovića, a potonji Živojina Pavlovića. Ta Pavlovićeva „Hajka“ po opštem mišljenju jedan je od najboljih filmova jugoslovenske kinematografije uopšte. Po Lalićevoj kratkoj priči „Pusta zemlja“ istoimeni televizijski film napravio je 1981. godine Gojko Kastratović. Za roman „Lelejska gora“ Lalić je dobio Njegoševu nagradu, kao i nagradu izdavačke kuće Nolit.
Mihailo Lalić je pisac koji je partizansku epopeju prikazao izvan propagandističke crno-bijele optike. Za svoje knjige i ukupan rad dobio je praktično sve važne nagrade, priznanja i ordene. Bio je akademik i Srpske akademije nauka i umetnosti i Crnogorske akademije nauka i umjetnosti. U vremenu kad se iz pojedinih krugova pokušava iskopati nepremostiv jaz između srpskog i crnogorskog identiteta, Mihailo Lalić je paradigma pisca koji je nesporno pripadao i pripada srpskoj književnosti i jeziku, a zavičajno i tematski je neraskidivo vezan za Crnu Goru. Aforistički rečeno, Lalić nije bio ništa manji Srbin, zato što je bio Crnogorac. I najveći dio života proveo je između Beograda i Herceg Novog.
NIN-ovu nagradu Lalić je dobio za roman „Ratna sreća“ 1973. O njegovoj prozi se za vrijeme postojanja SFRJ dosta pisalo. Još 1965. objavljena je monografija o njegovom radu „Mihailo Lalić: Povest o ljudskoj hrabrosti“ autora Miloša Bandića. Na trinaestom kongresu Saveza komunista Jugoslavije, Lalić je biran u Centralni komitet.
Pisac rođen u prvoj godini rata na čijem kraju će nastati Jugoslavija, umro je u godini u kojoj se Jugoslavija definitivno raspala: 30. decembra 1992, u Beogradu. Doživio je, dakle, nestanak zemlje za koju se borio. Kao i mnogi drugi pisci tematski uglavnom fokusirani na partizane i NOB, njegova reputacija se posljednjih decenija u širim čitalačkim krugovima urušila. Sladokusci i pravi ljubitelji književnosti, međutim, Lalića i dalje čitaju. Božo Koprivica lijepo kaže: „Mihailo Lalić je pouzdan, neupitan svjedok. Mnogo bolji nego zvanična i nezvanična povijest. U njegovim pričama dozivaju se, rimuju motivi, detalji kostima, lica, tišine, svjetlosti, zvuka (huka i tišine Lima), erosa, pejzaža, vatre, sumnje, kaštiga, vjere, ljubavi, gadluka, kuraži, dostojanstva, gladi, smrti, prijateljstva… Te dokumentirane priče dobijaju snoliku auru. Ritam soneta. Lalić je majstor portreta.“
Vrijedi se vratiti čitanju tog „majstora portreta“, kao što se vrijedi vratiti i filmovima snimljenim po njegovim djelima.
