„Tko na javnom mjestu izvođenjem, reproduciranjem pjesama, skladbi i tekstova ili isticanjem simbola, tekstova, slika, crteža remeti javni red i mir, kaznit će se za prekršaj novčanom kaznom u iznosu od 700 do 4.000 eura ili kaznom zatvora do 30 dana”, piše u članu pet Zakona o prekršajima javnog reda i mira, na koji se hrvatsko pravosuđe poziva prilikom izricanja kazni za razne neprimerene sadržaje koji „vrijeđaju nacionalna osjećanja“. Tako i u ovim vrelim avgustovskim danima, kada je još jednom upogonilo mehanizme prepoznavanja „zločina iz mržnje” kao motive u prekršajima protiv javnog reda i mira. Iako je prva slika takvog jednog javnog mesta na koje bi svako ovih dana pomislio baš ona slika iz Imotskog koja je obišla medije i društvene mreže – ne radi se o tom javnom mestu gde se na svakom koraku mogao videti i čuti ustaški pozdrav i amblemi.
U subotu, 10. avgusta beogradski advokat i bivši predsednik Skupštine opštine Savski venac Nemanja Berić, inače rodom iz Uzdolja sa dalmatinskog Kosova, uhapšen je u Hrvatskoj na graničnom prelazu Bajakovo i sproveden sudiji za prekršaje u Šibeniku. Prekršajno odeljenje Opštinskog suda u Šibeniku odmah ga je osudilo na kaznu zatvora od 15 dana, koju izdržava u zatvoru u Šibeniku. Na to je reagovala Advokatska komora Srbije i uputila dopis ambasadi Srbije u Hrvatskoj tražeći informacije o uhapšenom kolegi i sa molbom ambasadorki Jeleni Milić da poseti Berića kako bi se utvrdilo zbog čega je tačno i po kom zakonskom osnovu uhapšen i zbog čega je na izdržavanju kazne.
Kao razlog hapšenja srpski mediji navode to što je na svom Fejsbuk profilu snimao sebe dok vozi i peva patriotske pesme, konkretno zbog pevanja pesme „Do Dinare nigdje ne stajem“. Hrvatski, pak, mediji navode da je na svom Instagram profilu ranije objavio snimak s „nacionalističkim srpskim pevačem Bajom Malim Knindžom s kojim peva pesmu o četničkom vojvodi Momčilu popu Đujiću“. Da li se radi o prvoj ili drugoj pesmi, sa Fejsbuka ili sa Instagrama, patriotskoj ili pesmi koja uznemiruje javnost i kako je utvrđena količina i intenzitet mržnje prema kojoj je određena zatvorska kazna, na ta pitanja nemamo odgovore, ali svi dostupni izvori potvrđuju da je zaista posredi – pesma.
Pesme su i ranije bile razlog za pokretanje pravnih postupaka i reakciju nadležnih. Prošle godine bilo je više primera da su hrvatski sudovi zbog pesama i objava na društvenim mrežama izricali zatvorske kazne. Ako uporedimo hapšenja državljana Srbije zbog objava određenog muzičkog sadržaja na društvenim mrežama i neosporno još i više sadržaja sa ustaškim i antisrpskim porukama u hrvatskom javnom prostoru, što na društvenim mrežama, što u realnom svetu, koji se ne sankcionišu, ne preostaje drugo objašnjenje do da su samo određena nacionalna osećanja zakonom zaštićena. A kriterijumi za detektovanje mržnje i utvrđivanje njenog intenziteta ostavljeni su na slobodno tumačenje. Kao što i svaku pesmu svako može razumeti na svoj način.
Tako će pesmu „Veseli se srpski rode“, koja se ovih dana orila sa terase Starog dvora u Beogradu na dočeku srpskih olimpijaca, u hrvatskim medijima redovno označavati kao nacionalističku, dok će u srpskim medijima i javnosti to biti patriotska pesma koja slavi zajedništvo i slobodu.
Muzika lako može postati poligon za izražavanje dubljih društvenih i političkih struja. Pesme koje biramo, slušamo i sa kojima se identifikujemo predstavljaju i svojevrsno ogledalo vrednosti, ideologija i identiteta koje društvo nosi u sebi. Nekad intenzivnije, nekad samo u naznakama. Taj proces je često i dvosmeran, kada muzika ne samo da odražava već i oblikuje poglede na svet.
Muzika je mnogo više od zabave, ona je suptilno sredstvo izražavanja pripadnosti, bunta, identiteta. Ne treba zatvarati oči pred fenomenom tzv. Desingerice, koji okuplja veliki broj mladih ljudi. Njihovi motivi za odlazak na nastupe koji su praćeni bizarnim performansima dobar su materijal za sociološko istraživanje, bez obzira na to što dotični izvođač, prema sopstvenom priznanju, ni ne zna muzičke note. Mladi ga iz nekog razloga slušaju, ne mora to da bude muzički domet.
U filmu „Balkan ekspres“ reditelja Branka Baletića narodni pevač Toma Zdravković dobija batine jer odbija da nacistima otpeva pesmu „Lili Marlen“. Ista pesma je pre osam godina dovela do toga da kuvar u jednom beogradskom restoranu dobije otkaz. On je, čuvši taktove pesme koju su naručili gosti iz Nemačke, a koju su za vreme Drugog svetskog rata u okupiranom Beogradu sve radio stanice puštale svakog dana u isto vreme, tražio od muzičara da prekinu sa svirkom. Pozvao je i menadžera restorana da se požali, na šta mu je on odgovorio „da može da ide kući”. Menadžer je kasnije izjavio da nije bio svestan značenja ove pesme, ali i da nije zaposlio muzičkog urednika, već kuvara.
Pesma o „vojniku koji čezne za devojkom pod fenjerom“ ili simbol nemačke okupacione vlasti? Menadžer i kuvar restorana imali su različita tumačenja, kao što će ih i većina medija i javnih ličnosti i u Srbiji i u Hrvatskoj najčešće imati kad su u pitanju pesme koje se ovih dana čuju. I najčešće je nedvosmisleno jasno koju perspektivu zagovaraju, a koju prećutkuju. Samo, problem je kad pravosudni sistemi počnu da tumače pesme, pa i slike, i to u skladu s trenutnim političkim ili društvenim okolnostima. I onda još da selektivno primenjuju zakone.
