U recentnom ratnom i poratnom vihoru na području BiH, koji je dodatno razjario nepovjerenje i neprijateljstvo između naroda koji žive na području te zemlje, u drugi plan gurnuti su mnogobrojni fakti iz bliže i dalje istorije, a među njima i onaj koji se tiče uloge Srba u izgradnji Sarajeva tokom 19. vijeka. Jedna od najznačajnijih ličnosti u toj priči bio je Gligorije Jeftanović.

Ovaj političar, trgovac, veleposjednik i narodni vođa rođen je 7. februara 1840. u Sarajevu, u već imućnoj porodici, za šta je zaslužan njegov otac Manojlo. Od oca je naslijedio trgovačku radnju i drvaru na Bembaši, ali, što je mnogo važnije, i njegov preduzetnički duh.

Rodonačelnikom velike porodice Jeftanović smatra se Gligorijev djed, ali će porodica veliki ekonomski uspon i društveni ugled postići u vrijeme već pomenutog sina Manojla (1781-1878), zatim Gligorija i njegovog sina Dušana.

„Manojlo, pored zanatskih, sve više razvija i trgovačke poslove u vezi sa kožom i krznom i svoje poslovne veze sve više širi i one će se protezati od Smirne na istoku do Lajpciga na sjeveru. On je prvi srpski trgovac sa sopstvenom stalnom komisionom radnjom u Beču. Manojlov sin Gligorije je najmarkantnija ličnost ove čuvene sarajevske porodice i neosporni lider srpskog naroda u Bosni i Hercegovini u vrijeme austrougarske okupacije. Zahvaljujući njemu porodica Jeftanović postiže veliki ekonomski uspon, a srpski narod kulturni preporod“, zapisao je u svojoj knjizi „Gorostas iz Sarajeva“ univerzitetski profesor u penziji Jovan B. Dušanić.

Gligorije je osnovnu školu završio u Sarajevu, a trogodišnju trgovačku u Beču. Osim što je naslijedio očeve poslove iz oblasti trgovine, sposoban i agilan, ulazi u građevinske i poslove sa nekretninama.

Gligorije Jeftanović izgradio je hotel „Evropa“ u Sarajevu koji je bio jedan od najmodernijih u drugoj polovini 19. vijeka i u njemu su odsjedali svi važniji gosti najvećeg grada u BiH. Hotel „Evropa“ i danas postoji u Sarajevu i takođe ima sličan ugled kao u Gligorijevo vrijeme.

Jeftanović se bavi i bankarstvom, osniva Prvu srpsku štedionicu, zatim izdavaštvom (list Srpska riječ), osniva i srpsko pjevačko društvo „Sloga“, bavi se humanitarnim radom i postaje veliki donator siromašnih, ne samo na području BiH, već i šire. U sarajevskom naselju Koševo podiže ciglanu sa modernom kružnom peći. Danas taj dio Sarajeva nosi naziv Ciglane.

Stanovništvo grada krajem 19. i početkom 20. vijeka mahom je bilo muslimansko, ali je njihova moć bila obrnuto proporcionalna brojnosti. Srpska trgovačka elita tada je predstavljala apsolutno najmoćniji trgovački sloj u cijeloj BiH, a Gligorije je bio njen predvodnik.

Zbog velikog ugleda među narodom logično je bilo da se sa još nekoliko prvaka nađe na čelu srpskog narodnog pokreta u BiH pod austrougarskom okupacijom. Učestvuje u žestokoj borbi za crkveno-školsku autonomiju. Gligorije je bio potpisnik više predstavki, žalbi i molbi koje su upućivane caru u Beču. Među tim dokumentima je „Prvi carski memorandum“ koji je sastavio zajedno sa Mihailom Polit Desančićem i Đorđem Krasojevićem. U zahtjevu caru zatražena je vjerska i školska samouprava, pravo na zvaničnu upotrebu srpskog imena, narodnog naziva za srpski jezik (koji je prethodno od austrougarskih vlasti izbačen iz upotrebe i zamijenjen novim nazivom „bosanski“), ćiriličkog pisma i srpskih narodnih simbola.

Pomenuta trojka je namjeravala da lično preda ovaj memorandum caru, ali ih je u tome spriječio zloglasni Benjamin Kalaj. Austrougarske vlasti su na memorandum odgovorile ekonomskim bojkotom, pritiscima i zastrašivanjem.

Početkom Prvog svjetskog rata biva uhapšen. U tamnici je proveo dvije godine. Pred kraj rata je oslobođen. Srpska oslobodilačka vojska ulazi u Sarajevo 6. novembra 1918. godine, a trupe pozdravnim govorom dočekuje upravo Gligorije Jeftanović.

Po završetku rata kratko boravi u Beogradu, a zatim se vraća u svoje Sarajevo gdje je i preminuo 1927. godine.

Potomci Gligorija Jeftanovića danas žive na svim stranama svijeta: ima ih i u SAD-u, pa čak i u dalekom Čileu. Prije nekoliko godina neki od potomaka posjetili su Istočno Sarajevo, a sa tamošnjim vlastima pokrenut je niz aktivnosti kako bi njihov slavni predak bio otrgnut od zaborava.