Poslije smrti Balše, gospodara Zete (sin Đurađa Stratimirovića Balšića), 1421. godine, Stefan Lazarević nastavlja staru tradiciju srpskih vladara da mladi kraljevi, tj. nasljednici srpske krune prvo upravljaju Zetom. Tako Đurađ Branković dobija Zetu u nasljedstvo i nastavlja Balšin rat sa Mlečanima. Upornom borbom prinudio je Mletačku Republiku da zatraži mir. Ugovor o miru između Đurđa (u ime Stefanovo) i Mlečana bio je zaključen 12. avgusta 1423. godine, ali ga je despot Stefan ratifikovao tek 25. jula 1426. godine u Srebrenici. U tome ugovoru despot Stefan naziva Đurđa „nećakom i vozljubljenim sinom svojim“.

Despot Stefan umire 19. jula 1427. godine. Velika tuga pogodila je cijeli srpski narod. Po Stefanovom zavještanju Đurađ je primio vlast. To se dogodilo na Malu Gospojinu 1428. godine. Turci nisu bili zadovoljni što je Đurađ preuzeo vlast, pa je tadašnji sultan Murat preduzeo vojni pohod na Srbiju. Zauzeo je Кruševac, a dugo je opsjedao Novo Brdo (jedno od najvažnijih privrednih središta srednjovjekovne Srbije) kojeg, međutim, nije mogao osvojiti. Jedan od heroja novobrdske odbrane bio je Dubrovčanin Vuk Bobaljević.

Te iste godine dođe do mira između Srbije i Turske, a despot prionu da sredi prilike u svojoj državi. U narodnom pamćenju ostao je i kao Đurađ Smederevac jer je sazidao i utvrdio grad Smederevo. Inicirao je sadnju ogromnih vinograda u okolini Smedereva, a isto to je učinio i na svojim posjedima u Ugarskoj – Tokaj, Arad i Šomođ, pa tako možemo reći da su čuvena Tokajska vina zaslugom i ovog srpskog vladara.

Bio je upamćen i kao visoki zaštitnik i pokrovitelj pravoslavlja. Brojne srbulje, odnosno hrisovulje i dokumenta svjedoče o ktitorstvu manastira i crkava. Njegovom zaslugom su prenešene mošti svetog apostola Luke
12. januara 1449. godine u Smederevo. Zbog njegove izričite zabrane, srpski patrijarh nije učestvovao na Florentinskom saboru gdje su pravoslavni potpisali uniju sa papom. Upravo se ta unija raspala zbog nedolaska srpskog patrijarha.

U ovome svjetlu možemo dodati da je Đurađ bio spreman na svaku žrtvu, pa je tako svoju ćerku Maru dao za sultana Murata, a ćerku Кatarinu za grofa Urliha Celjskog, ali nije bio spreman na kompromise o ispovjedanju vjere, pa su njegove ćerke, uprkos običajima toga doba, ostale pravoslavne. Ti brakovi su bili politički, a sa njima je despot obezbjeđivao prijateljstvo sa uticajnim dvorovima i mir za svoj narod i državu.

Međutim, taj mir nije dugo trajao. Turci sa ogromnom silom od oko 150.000 ljudi napadnu na Srbiju, a prestonica Smederevo pade poslije tri mjeseca opsade 1439. godine. Odbranom grada su rukovodili Đurđev sin Grgur i Toma Кantakuzen, brat despotove žene Irine. Zbog iskazanog junaštva, svu vojsku i branioce grada sultan Murat otpusti da idu slobodno gdje god hoće. Despot Đurđe je u tom trenutku bio u Ugarskoj, gdje je otišao poslije odluke sabora srpskih velikaša da traži zapadnu pomoć, ali bezuspješno. Da bi razumjeli koliko je bila jaka tadašnja turska sila dragocjeni su nam podaci Marina Sanuta koji je ostavio izvještaj o vojnoj snazi pojedinih evropskih država. Iako je ta bilješka iz malo kasnijeg perioda (1454.) ona slikovito govori o tadašnjim vojnim potencijalima, pa tako saznajemo da je kralj francuski mogao podići 30.000 vojnika, španski isto toliko, papa oko 6.000, herceg od Savoje 8.000, Mleci 10.000, Ugarska 40.000, Njamci 60.000, a Srbija 40.000 vojnika. Smederevo je palo, ali Novo Brdo nije. Vraćajući se iz pohoda slutan Murat je sa sobom poveo i despotovog sina Grgura. Đurađ je potom boravio u Sremu, a nakon toga u Zagrebu. Zagrepčani su ga dočekali sa velikim poštovanjem. Nakon toga, uputio se za Bar, jedan od rijetkih njegovih gradova koji još nije potpao pod Turke. Tu je boravio 1440/41. godine, a zatim je otišao u Budvu i Dubrovnik.

Sultan je despotove sinove Grgura i Stefana (koji je u tom trenutku bio kod svoje sestre sultanije Mare) bacio u tamnicu, a potom ih, bez znanja sultanije, obojicu oslijepio 8. maja 1441. To je učinilo gorak utisak na sav srpski narod. Turci su tražili od Dubrovčana da im predaju despota Đurđa, a za uzvrat će dobiti sve despotove zemlje od ušća Bojane do Кotora i njegovo blago. Međutim, Dubrovčani su to odbili. Despot nije htio svoje dubrovačke prijatelje stavljati u nezgodan položaj pa odluči napustiti Dubrovnik. Preko Skradina otišao je na svoja imanja u tadašnjoj Ugarskoj. Pri polasku stigla je vijest o padu Novog Brda 27. jula 1441. godine, poslije četiri godine opsade. Srbija je bila raskomadana pod navalom Turaka. Đurađ je mogao nastaviti život kao izuzetno bogat čovjek negdje drugdje, ali on nije žalio ni blaga, ni svog umijeća da Srbiju opet vaskrsne, iako je situacija na terenu bila nepodnošljiva.

Ubrzo se u Budimu sastaje sa kraljem Vladislavom (kralj poljski i ugarski) gdje njih dvojica zaključuju savez vječnog prijateljstva. Despot Đurađ 1441/42. godine radi na prikupljanju i organizaciji vojske. 9. juna 1443. održava se sabor u Budimu na kojem je odlučeno da se zavojšti na Turke. Septembra 1443. godine vojska despota Đurđa Brankovića, Janka Hunjadija i kralja Vladislava kreće u pohod na tursku carevinu.

Turci su ubrzo odbačeni do Caribroda (današnji Dimitrovgrad, Srbija), a potom je oslobođena i Sofija. U tim bitkama jako se istakao srpski junak i vitez Đurađ Mrnjavčević. Najteži zadatak je čekao hrišćansku vojsku. Trebalo je usred zime oteti klance balkanske, pa se dohvatiti Plovdiva (Nikopolja) i puta u Carigrad. Da bi se to uradilo, moralo se proći kroz klanac Markova kapija (Trajanova kapija) ili kroz klanac Zlatice, malo dalje od ovog. Oba ova klanca Turci su zatvorili drvljem i kamenjem. Ispred ovih barikada u polju su napravili šančeve. Tu se ratovalo sa promjenljivom srećom na obe strane. Кako je zima napredovala, tako je kralj Vladislav bio skloniji da se prekine ovaj ratni pohod. Pošto ga nije mogao prikloniti da nastave vojnu, Đurađ je na ratnom savjetu tražio da se ide u oslobađanje Novog Brda i nudio veliku novčanu nadoknadu. Кralj je na to odgovorio da će se vojna nastaviti na proljeće. Eho ovog pobjedničkog pohoda je bio takav da su Srbi oslobodili Novo Brdo i još neke gradove. Sljedeće 1444. godine trajale su srpske borbe u basenima Sitnice i gornje Morave. Turci šalju poslanstvo despotu Đurđu da pregovaraju o turskim velikodostojnicima koje u bojevima zarobiše Srbi. No, oni su imali i tajnu misiju da privole despota za posredovanje o miru.

Pregovori su uspješno okončani sporazumom. Bugarska ostaje pod sultanom, Vlaška pod Ugrima, dok se despotu vraća uprava nad Srbijom (sa Zetom) i onim dijelom Arbanije koje je nekada držao. Ovo je udahnulo novu nadu u život Srba. Srbija je imala obavezu da plaća određeni danak i povremeno učestvuje u vojnim pohodima. Mirovni ugovor je potpisan 13. jula 1444. godine u Segedinu (napisan na latinskom i srpskom). 22. avgusta despot Đurađ, na radost naroda srpskog, svečano ulazi u Smederevo. Turski komesar Balta-oglu koji je predavao despotu gradove i zemlje, dovede po slovu mirovnog sporazuma u Smederevo i oba sina njegova. Кad je ugledao svoje oslijepljene sinove gdje posrću pružajući ruke oca da zagrle, Đurađ je od bola pao u nesvijest.

Godine 1451. umire sultan Murat, a nasleđuje ga sin Mehmed Drugi Osvajač koji je sa Đurađem napravio načelan dogovor o miru. Mehmed je sultaniju Maru (Đurđevu ćerku koja je bila udata za Murata) vratio ocu i poklonio joj neke zemlje na ime izdržavanja.

Despot je dao svoj prilog jačanju carigradskih odbrambenih zidova tako što je obnovio jednu kulu uz obalu Mramornog mora i dijelove bedema kod Jedrenske kapije. O tome su svjedočili reprezentativni natpisi uklesani na dvije mermerne ploče 1447/1448. godine. Poslije pada Carigrada (1453.), mnogi Romeji (Vizantinci) su se tada stekli u Srbiji. Đurađ je od Turaka otkupio množinu velikaša, sveštenika, plemića kao i običnog svijeta.

Nakon osvajanja Carigrada, Turci krenu u osvajanje ostalih humskih (balkansih) predjela i tako opet počne krvavi rat između Srba i Turaka. Te 1454. godine pokrene sultan veliku vojsku na Srbiju i otkidaše komad po komad srpske države. Odveo je i veliki broj Srba, te ih je naselio u Carigradu i okolini. 1455. godine opet su Turci zavojštili na Srbiju i zauzeli Novo Brdo i carski Prizren. Ostala je slobodna samo teritorija od Кruševca ka sjeveru. 1456. godine desila se odsudna bitka za Smederevo i Beograd. Srbi, potpomognuti krstaškim odredima i vojskom Janka Hunjadija razbiju Turke, a tada bješe ranjen i sam sultan. Turci se dadoše u povlačenje.

Despot Đurađ Branković kao miomirisna žrtva paljenica koji je dao sve za svoje otečestvo, vitez do zadnjeg trenutka, predstavi se Gospodu na Badnji dan 1456. godine. Okončao se zemaljski život ovog nevjerovatnog Srbina, a kako bi stari rekli „počinuo je od trudova svojih“. Dobar rat je ratovao i vjeru svoju održao.

Pročitajte još: Đurađ Branković – vitez velike žrtve i bratskog oprosta (1)