Obilježavanje 32 godine postojanja Republike Srpske proteklo je baš onako kako se očekivalo. Iz vizure Banjaluke bila je to spektakularna proslava, još svečanija nego sve prethodne. S druge strane, iz Sarajeva su danima, takođe očekivano, stizale poruke kojima se osporava deveti januar.

Uglas su predstavnici bošnjačkih političkih stranaka i međunarodne zajednice poručivali da je praznik neustavan, da tog datuma ne može biti slavljen Dan Republike, a pojedinci su najavili i podnošenje krivičnih prijava. U Republici Srpskoj za odluku Ustavnog suda odavno ne mare, kao ni za bijes stranaca, a planove nije poremetio čak ni prelet američkih F-16 aviona iznad Banjaluke za vrijeme trajanja svečane akademije.

A na akademiji, uz političare, govorili su i dva umjetnika, Matija Bećković i Nikola Pejaković. Običaj je da svake godine prigodnu besjedu održi neko iz umjetničkog miljea. Bili su tu i Lazar Ristovski, i Miloš Biković, a ove godine besjedila su čak dvojica. Preciznije, Bećković je recitovao svoju pjesmu „Kosovo polje“, dok je Pejaković bio mnogo opširniji.

„Danas je Dan Republike Srpske, za neke običan dan, za nas prevažan. Shvatio sam da bi trebalo da govorim o temama koje me kao cunami potope na ovaj dan. Da nabrajam rane koje smo sami sebi nanijeli, ali i koje su nam nanijeli i drugi. O strijeljanjima, ubijanjima, zabranama. Mogao bih da pričam o zločinima protiv sveštenstva. O strašnim tajnama, mukama, o demonskom ratu, nepravdi i bombardovanjima. Mogao bih da pričam i o pritiscima koji su nad Srbijom i Srpskom i dan danas“, naglasio je Pejaković.

Pritisak je riječ koja je obilježila i ovu proslavu. Od već pomenutog preleta aviona, preko izjava političara iz Sarajeva u kojima su sadržane prijetnje ratom, pa do negodovanja zapadnih ambasadora i Kristijana Šmita kog, iako se predstavlja kao visoki predstavnik, u Srpskoj niko ozbiljno ne doživljava.

A zašto se prijeti ratom i krivičnim prijavama, zašto Amerika diže avijaciju, a ambasadori bivaju nervozni? Podsjećanja radi, Republika Srpska kao državni praznik slavi deveti januar kao Dan Republike. Radi se to u spomen na događaje iz sarajevskog hotela Holidej in od 9. januara 1992. godine kada su srpski poslanici u skupštini tadašnje BiH, savezne jedinice SFRJ, usvojili deklaraciju o osnivanju Srpske Republike BiH. Bio je to odgovor na dešavanja u parlamentu iz oktobra i novembra kada su muslimanski i hrvatski poslanici, preglasavajući srpske, donijeli niz odluka koje su za cilj imale odvajanje BiH iz Jugoslavije. Rezultat tih odluka bio je referendum o nezavisnosti održan 29. februara i 1. marta 1992. godine, na koji nije izašlo srpsko stanovništvo BiH i na kojem nije glasao potreban broj građana, ali su rezultati ipak priznati i iskorišćeni kao temelj da muslimanski i hrvatski predstavnici u sarajevskim institucijama proglase nezavisnost.

Uslijedio je građanski rat sa više od 100.000 poginulih, koji je nakon tri i po godine završen u Dejtonu, kada je praktično međunarodno priznato postojanje Republike Srpske u okviru nove države BiH.

Obilježavanje Dana Republike sve do sredine prošle decenije u Banjaluci je uglavnom bilo skromno. Pošto se 9. januara proslavlja i dan Svetog velikomučenika Stefana, taj svetac je uzet za krsnu slavu Republike, a obilježavanje se svodilo na jutarnju liturgiju i popodnevnu svečanu akademiju. Sve do 2015. godine, sve to nikome ili gotovo nikome nije bilo sporno. Na svečanosti su dolazili pojedini predstavnici međunarodne zajednice, lideri Hrvata u BiH, a stidljivo su se počeli čuti glasovi da će put Banjaluke 9. januara i neka od delegacija bošnjačkih stranaka.

Ali, sve se mijenja nakon što je lider SDA Bakir Izetbegović Ustavnom sudu BiH podnio apelaciju za ocjenu ustavnosti praznika koju su sudije usvojile i konstatovale da Dan Republike, ako se proslavlja 9. januara, vrijeđa pripadnike drugih naroda u BiH jer se poklapa sa vjerskim praznikom.

Preporučeno je Banjaluci da pronađe drugi datum.

Od toga nije bilo ništa. Ne samo da vlast Republike Srpske nije pronašla drugi datum, nego je nastavila da slavi 9. januara u mnogo većem obimu nego dotada, organizujući svečani defile policijskih snaga, ljudstva i mehanizacije, po ugledu na neke druge vojne parade, najviše onu moskovsku. Kako Srpska nema vojsku, a ni policajaca nije previše, vremenom su učesnici defilea postali i predstavnici civilnog sektora, pa tako Banjalukom tog dana šetaju i poštari, sportisti, bivši borci, motociklisti i drugi.

Sve završi izvođenjem pjesme „Pukni, zoro“ o čemu se i ove godine dosta polemisalo, a neznalice na društvenim mreža su tvrdile da je ta pjesma čak i himna Republike Srpske.

To, naravno, nema veze sa istinom kao što sa istinom nema veze ni prošlogodišnja tvrdnja predsjednika Republike Milorada Dodika da je riječ o pjesmi koju su srpski vojnici pjevali na Kajmakčalanu, zbog čega se javno zgrozio čak i autor te kompozicije, Robert Pešut Manjifiko, koji ju je napisao za film „Montevideo, bog te video“.

Kako god, dok se iz Sarajeva vrijeđalo i prijetilo, a u Zenici čak i zapaljena zastava Republike Srpske, u Banjaluci se igralo i pjevalo uz Miroslava Ilića, Acu Lukasa, Danicu Crnogorčević i Baju Malog Knindžu koji je istog dana odlikovan Ordenom Njegoša prvog reda, što je jedno od najvećih republičkih odlikovanja. Jedino činjenica da je jedan zabavljač dobio isti orden kao, recimo i to, student Elektrotehničkog fakulteta u Banjaluci, koji ga je završio sa svim desetkama u indeksu, izazvala je negativne reakcije u dijelu javnosti Republike Srpske.

Izbor odlikovanih svake godine izaziva žestoke polemike i danas se može reći da su baš odlikovanja jedina tačka sporenja u Republici Srpskoj tokom proslave Dana Republike. Sve drugo ostaje nesporno, ma šta o tome mislile sudije Ustavnog suda, Bakir Izetbegović, Kristijan Šmit i piloti američkih aviona.