Za kratko vrijeme, u roku od mjesec dana, Banjaluka je dobila dva nova spomenika čija je izgradnja izazvala niz reagovanja ne samo u ovom gradu. Na platou pored Narodnog pozorišta prvo je otkriven spomenik banu Kulinu, da bi prije nekoliko dana, u samom finišu predizborne kampanje, unutar novosagrađene kružne raskrsnice, nedaleko od džamije Ferhadija, u strogom centru grada, bio otkriven i spomenik kralju Tvrtku I Kotromaniću o čijoj se istorijskoj ulozi i porijeklu u BiH već mjesecima vode polemike.
Zasluge za podizanje spomenika srednjovjekovnim bosanskim vladarima ponijela je aktuelna gradska administracija sa gradonačelnikom Draškom Stanivukovićem na čelu. On tvrdi da je ovim potezima Banjaluka odala počast srpskim vladarima Bosne. „Neki tendenciozno pokušavaju da kažu da se spomenikom Tvrtku I Kotromaniću vraćaju neki bosanski korijeni, a upravo suprotno tome, na ovaj način BiH i Republici Srpskoj dajemo srpski karakter, jer je riječ o srpskom vladaru, koji je krunisan u Mileševi po obredu Nemanjića i koji nosi titularno ime Stefan. Odreći se Tvrtka, značilo bi da se odričemo sebe, što mi kao narod svakako nismo spremni. Postaviti spomenik Tvrtku I Kotromaniću znači postaviti temelj srpske istorije, kulture i tradicije u epicentar Banjaluke“, poručio je Stanivuković na ceremoniji otkrivanja spomenika Tvrtku I.
Što se bana Kulina tiče, najvažniji argument je da je njegova čuvena Povelja započeta riječima „U ime Oca i Sina i Svetog Duha“ što, po navodima iz gradske uprave, takođe potvrđuje da je riječ o srpskom vladaru. Banjaluka je tako na potezu od nekoliko stotina metara, u vrijeme kada bije političku bitku za što veću autonomiju u odnosu na BiH, dobila spomenike dvojici bosanskih vladara o čijem djelovanju se i danas ispredaju brojne kontroverze.
Nije sve to moglo proći i bez reagovanja iz cijelog regiona, a među prvima se javila odlazeća gradonačelnica Sarajeva Benjamina Karić, koja je prije godinu dana, podsjetimo, pod okriljem noći, postavila spomenik kralju Tvrtku u Sarajevu.
Ona je bila prilično žestoka u reakciji na račun banjalučkog kolege sa kojim je na početku mandata, podsjetimo, uspostavljala dobre veze i slala optimistične poruke.
„I Kulin i Tvrtko su bosanski vladari, banovi i kraljevi. Znaju to svi. Kad se magla politikantskih spinova i laži raziđe, ostaće samo spomenici velikim bosanskim vladarima u našoj šeher Banjaluci“, navela je Karićeva nazivajući Stanivukovića „srednjoškolcem“ aludirajući na činjenicu da gradonačelnik Banjaluke nije završio fakultet.
Reakcija ne nedostaje ni u Banjaluci. Predsjednik Srpske Milorad Dodik ocijenio je, ne sporeći tezu da su ban Kulin i Tvrtko I bili srpski vladari, da je pogrešan način na koji su podignuti ti spomenici. „Ne može se to raditi na taj način. Tu mora da bude opšta javna i naučna rasprava o tome i da bude proizvod, prije svega, stručnosti. Naravno, ne treba se odricati ličnosti iz istorije, ali možete napraviti ozbiljnu štetu ako to ne sprovedete na pravi način i ako to nema stručnu istorijsku verifikaciju. Tu ne smije biti politizacije. Na taj način samo skrnavite istorijske činjenice“, ocijenio je Dodik. A zatim je najavio novi projekat – izgradnju spomenika kralju Petru I Karađorđeviću, i to na lokaciji gdje je danas jedna od najprometnijih raskrsnica u gradu. Dodik je najavio da će tu biti sagrađen kružni tok i unutar njega biti postavljen spomenik kralju Petru. Za taj poduhvat biće potrebno, dodao je, dvije do tri godine.
Činjenica da Banjaluka nema spomenik kralju Petru, čija je vojska 1918. godine oslobodila grad od Austrougarske, jedan je od ključnih argumenata protivnika veličanja bosanskih vladara u najvećem gradu Srpske.
Dio intelektualaca smatra da podizanjem ovih spomenika Banjaluka „postaje više bosanska, a manje srpska“ i da kreatori cijele priče nisu dovoljno vodili računa o političkim težnjama bana Kulina i Tvrtka I, koje su se najprije ogledale u idejama o stvaranju jake, samostalne i nezavisne bosanske države, što se kosi sa današnjim političkim nastojanjima srpskog naroda. Oni brzopletu izgradnju ovih spomenika smatraju vrlo opasnim poigravanjem, pa idu i nešto dalje u istoriju pitajući se da li su se brojni ustanici i borci za slobodu, kako protiv Turaka, tako i protiv Austrougara uopšte pozivali na bana Kulina i Tvrtka I ili na neke druge, isključivo srpske vladare.
U suprotnom intelektualnom taboru, međutim, ne obaziru se na te opaske i naglašavaju da su ovi spomenici bili potrebni gradu kao njegov identitetski znak i dokaz da je „Bosna srpska zemlja“. „Preko ovih znamenja vraćamo se korijenima, koji imaju srpski karakter. Ovaj spomenik simbolizuje razlistavanje istorije i ispravljanje nepravde“, kazao je univerzitetski profesor Duško Pevulja na svečanosti otkrivanja spomenika Tvrtku I Kotromaniću.
I dok o srednjevjekovnoj istoriji postoji ogromna doza neslaganja ne samo u odnosima Srba i Bošnjaka u BiH, nego i unutar srpskog korpusa, u toku su završni radovi na još jednom spomeniku u Banjaluci. Nekoliko metara od Banskog dvora i Hrama Hrista Spasitelja pri kraju je izgradnja centralnog spomen-obilježja za sve srpske vojnike i civile koji su stradali tokom rata 1992-1995. Na sramotu svih koji su vladali Republikom Srpskom od kraja rata do danas, taj spomenik biće podignut tek tri decenije nakon završetka ratnih sukoba. Iako su i izgradnju tog zdanja pratile polemike, na kraju je jedinstvo ipak prevagnulo.
