„RTS ima seriju ’Tvrđava’ o Kninu, žele je prikazivati i u Hrvatskoj“ – naslov je jednog članka na popularnom hrvatskom portalu koji je pomalo izvukao iz konteksta naslovnu poruku. Međutim, sa svakom novom epizodom ove televizijske serije, sve je manje nemoguća zamisao da se serija zaista može prikazivati i na nekoj hrvatskoj televiziji. „Iako je radnja smeštena u istorijski kontekst kraja jedne epohe, emocije i teme koje serija donosi – vera, nada, porodične veze i traganje za dobrom – čine je univerzalnom i aktuelnom i danas. ’Tvrđava’ nas podseća da je, u vremenima neizvesnosti i tame, najčvršća tvrđava upravo porodica“, stoji na sajtu RTS-a na kom vikendom još uvek traje premijerno prikazivanje. Iako je do sada prikazano sedam od jedanaest epizoda, što i nije zahvalno za sud o seriji kao celini, već sada su jasni brojni kvaliteti serije, pokoji nedostatak i jedna neupitna činjenica – serija je za razliku od mnogih regionalnih televizijskih formata koji tematizuju bolne i istorijske teme uspešno zaobišla svaki trag propagande. Serija prati život dvoje mladih Kninjana, Srbina i Hrvatice koji stupaju u brak, njihovih rođaka i prijatelja u prvoj polovini 90-ih. „Politike ima onoliko koliko je ima u svačijem životu. Bavili smo se ljudima i njihovim sudbinama, običnim ljudima koji pune autobuse, idu u škole, pokušavaju da urede svoj život“, rekao je kreator serije Mirko Stojković. „Naslov ’Tvrđava’ simbolizuje odbranu koju svaki čovek mora da izgradi od sveta oko sebe ako želi da živi svoj život. Svačija tvrđava je drugačija“, još je rekao.
U duhu te metafore, i samu ovu seriju možemo slobodno posmatrati kao tvrđavu, majstorski sazidanu, veličanstvenu i blistavu u tehnici, tj. žanru u kom je rađena. Stubovi savremenog srpskog glumišta, neki od najboljih glumaca danas počevši od Ljubomira Bandovića, Nebojše Dugalića, Nikole Pejakovića, Jove Maksića, Predraga Mikija Manojlovića, Nikoline Friganović i mnogih drugih, sve do mladih talentovanih Darije Vučko i Ognjena Mićovića, odigrali su svoje uloge maestralno. Scenaristi Mirko Stojković i Goran Starčević (čija je studentska ideja nastala iz porodične istorije zapravo prerasla u ovo televizijsko ostvarenje) uspeli su da težak, kompleksan materijal pretvore u narativ koji diše, njihov scenario ostavlja prostor glumcima da udahnu život likovima koji bi u manje promišljenim rukama lako skliznuli u crno-belu karakterizaciju. Originalna muzika Petra Bilbije, kao i pažljivo birane pesme iz popularne kulture 90-ih, doprinose ukupnom emocionalnom sloju serije, dajući ton i ritam koji priziva širi kulturni kontekst i gotovo funkcioniše kao dodatni narativni element. Režiju potpisuje proslavljeni autor „Banjalučke trilogije“, Saša Hajduković, majstor ovog formata. Njegov prepoznatljiv rediteljski senzibilitet i ovde je, bez nepotrebnih efekata i prenaglašavanja, uspeo da usmeri fokus na glumačku igru i odnose među likovima, gradeći atmosferu koja nosi priču jednako snažno kao i sam scenario.
Međutim, iako serija ne pretenduje da rasvetli ili objasni istorijske okolnosti oko kojih se ni istoričari nisu usaglasili, niti se to od nje treba očekivati (u njoj ni nema istorijskih ličnosti), previdela je odgovornost koju nosi svesno tematizovanje istorijskog trenutka koji je u domaćoj kinematografiji retko otvaran, a pritom predstavlja jedan od najbolnijih i najosetljivijih perioda novije srpske istorije.
Iako serija prikazuje različite lokacije, stiče se utisak da je sva drama zapravo smeštena u dnevnu sobu porodice Baša, sa tipičnom garniturom za sedenje tog vremena, glomaznim televizorom sa šustiklom i prepoznatljivim rasporedom i dizajnom nameštaja i pokućstva. Kreatori serije napravili su malu tvrđavu oko intimne porodične sudbine u koju nisu propustili gotovo ni zrak istorijskog konteksta sa spoljne strane. Jedino čemu su dozvolili da dopre do te utvrde i to sa svojim razornim, destruktivnim uticajem jeste – Beograd. Sveden isključivo na mračne sile službe koja se igra ljudskim sudbinama gotovo iz zabave, bez imalo empatije, bez imalo osećaja za nacionalne interese, na kriminal, estradu, poroke, površnost, plitkost. I oni retki nagoveštaji ljudskosti prikazani su kako se guše u toksičnoj sredini, kako venu u blatu.
I tu se otvara prostor za jedinu ozbiljniju zamerku ovom izuzetnom ostvarenju. Ako su ogranci radnje već doprli do uticaja službi i stranih uticaja, nije bilo razloga da se makar suptilno ne nagoveste i prilike koje su dovele do eksplozije sukoba na ovim prostorima. Jednostrano prikazivanje ostavlja utisak nedovršenosti u narativu koji se inače odlikuje slojevitošću.
Ono što „Tvrđava“ postiže u svim drugim aspektima – od glumačkih ostvarenja, preko muzike i scenarija, do režijske preciznosti – svrstava je među najuspelije regionalne televizijske projekte poslednjih godina. „Tvrđava“ je definitivno blistavo ostvarenje koje je bilo predugo čekano i koje će se dugo pamtiti po tome što je sa retkom merom, toplinom i glumačkom snagom uspelo da obične ljude vrati u središte priče o jednom vremenu. Ali možda će se jednako pamtiti i po onome što je ostavila neizrečeno. I tako, možda i nesvesno, ostavila prostor da određeni događaji budu sagledani jednostranije nego što to sama tema zaslužuje.
