Među zaključcima nedavnog Svesrpskog sabora u Beogradu je i onaj da se od naredne godine, Dan državnosti Srbije, Sretenje, 15. februar, proslavlja i kao dan državnosti Republike Srpske. Ta odluka je privukla priličnu dnevnopolitičku pažnju, ali čini se ipak da nije dovoljno pažljivo analizirana. Ono što jeste notirano je činjenica da se time na izvjestan način umanjuje simbolična važnost 9. januara, mada je naglašeno da on ostaje krsna slava i dan nastanka Republike Srpske. Ipak, moguće je da se ovom odlukom kolateralno i skoro elegantno u budućnosti izbjegne ono silno unatarbosanskohercegovačko nadgornjavanje oko (ne)ustavnosti ovog entitetskog praznika.

Usput budi rečeno, ove godine su, što je prilična rijetkost, dan za dan „išli“ Uskrs i Đurđevdan. Zgodno je podsjetiti se da su upravo ovi dani izvorno bili zamišljeni kao termin za prvi Svesrpski sabor. Međutim, zbog odgode njujorškog termina glasanja o srebreničkoj rezoluciji, što je potencirano kao jedan od važnih povoda cijelog saboravanja, odgođen je i beogradski termin Sabora. Nije do kraja jasno zašto je izabran osmi juni, osim ako se nije tražio prvi dan prvog vikenda nakon lokalnih izbora u Srbiji.

Dio javnosti, i to patriotski nastrojene, koji, dakle, nema nikakav principijelni problem sa Svesrpskim saborom, ovo je doživio kao veliku propuštenu šansu. Jer, eto, ove godine imamo još jedno „kalendarsko preklapanje“, pošto i Vidovdan ove godine pada za vikend, odnosno sam početak vikenda, što će reći u petak, pa je i taj dan mogao odlično doći u obzir za početak Svesrpskog sabora.

Jer u velikom dijelu naroda postoji ogromno poštovanje Vidovdana, makar iza Vidovdana danas ne postoji praktično nikakva institucionalna „pozadina“. Čak je primjetno da se ta „institucionalizacija“ Vidovdana sistemski izbjegava. I kad je prije nekog vremena, ponovo nakon udružene akcije iz Srbije i Republike Srpske, biran Dan srpskog jedinstva, izabran je datum koji u javnosti nikad nije imao pretjerano prisustvo: 15. septembar, dan proboja Solunskog fronta. I makar je tako prepoznata važnost Prvog svjetskog rata u modernom formiranju srpskog identiteta, interesantno je da je izbjegnut Vidovdan čija je simbolička važnost u srpskoj istoriji, i u kontekstu Prvog svjetskog rata, ali ne samo u tom kontekstu, odavno prepoznata.

Kad smo kod Prvog svjetskog rata, ove godine smo ponovo u godini jubilarne obljetnice početka ovog rata i Sarajevskog atentata. Od 1914. je, naime, prošlo ravno 110 godina. Prije jedne decenije, o velikoj stogodišnjici, na globalnom nivou je pokušano promijeniti percepciju početka Prvog svjetskog rata. Podsjetimo, knjiga „Mjesečari“ istoričara Kristofera Klarka suštinski se suprotstavila onom što se već decenijama zove „Fišerova paradigma“, odnosno tezi istoričara Franca Fišera, skoro konsenzusom prihvaćenoj, da je glavni krivac za Prvi svjetski rat Njemačka. Svi koji su u posljednjim godinama i decenijama SFRJ prošli kroz osnovnu i srednju školu pamte varijaciju na tu tezu u onoj frazi da je Sarajevski atentat bio povod, a ne uzrok za Prvi svjetski rat.

Mada je manje „arhivski istoričar“, a više izuzetno vješt sintetičar i kompilator, Klarkova hipoteza o tome da je i u godinama prije Sarajevskog atentata rat nekoliko puta uspješno izbjegnut, pa da bi vjerovatno bio izbjegnut samo da nije bilo događaja poput Principovog čina koji je bio rijedak primjer nečega što može da pokrene „savršenu oluju“, imala je široku podršku javnosti, prvenstveno u Njemačkoj, ali ne samo u Njemačkoj, kao i dijela struke. U to vrijeme je čak i Angela Merkel isticala kako je čitala „Mjesečare“, knjiga je i u originalnom izdanju na engleskom jeziku i u prevodu na njemački bila bestseler, o njoj su superlativno pisale vodeće zapadne novine. Neki istoričari malo dalje od mejnstrima su čak dodatno razrađivali sugestije iz ove knjige, pa su za početak rata neskriveno primarno okrivljavali carsku Rusiju, a u tim je „analizama“ Srbija bivala tek ruski „proksi“. U dijelu postjugoslovenske javnosti, ponajprije u Sarajevu, ali i u Zagrebu, Prištini, te na Cetinju, s dobrodošlicom je dočekana kleveta o „Principu teroristi“. Među Srbima, međutim, to se nije desilo. Status Principa je, moglo bi se reći, čak i uzdignut. Mada „lijevi“ i „desni“ spektar srpske javnosti, Principa i Mladu Bosnu u cjelini ponešto različito tumači, sa obe strane nema sumnje da se radi o pozitivnoj istorijskoj ličnosti. Deset godina poslije najočiglednijeg pokušaja revizije, to je više nego očigledno.

Srž Vidovdanskog mita je legenda o Kosovskom boju. O tome kako je Vidovdan stekao status kakav ima ubjedljivo je prije skoro punih pola vijeka pisao Miodrag Popović. U njegovoj studiji „Vidovdan i časni krst“ iz 1976. godine nalaze se i ovi redovi: „U zrelim civilizacijama jasno se razlikuje šta je mit a šta istorijsko mišljenje, šta poezija a šta zbilja, šta bajka a šta živa stvarnost. U civilizacijama koje tek sazrevaju, ovi pojmovi se mešaju, međusobno prožimaju, što dovodi do stalnih sudara, lomova, nesporazuma, do pseudodinamike. Kao određena faza u razvitku nacionalnog mišljenja, on je bio istorijski neophodan. Ali, kao trajno stanje duha, vidovdanski kult može biti i koban po one koji nisu u stanju da se iščupaju iz njegovih pseudomitskih i pseudoistorijskih mreža. U njima, savremena misao, duh čovjekov, može doživeti novo Kosovo: intelektualni i etički poraz.“

Kritičari srpskog nacionalizma i politike Slobodana Miloševića mnogo su puta, s razlogom, citirali navedene Popovićeve riječi. Međutim, Milošević definitivno nije bio ni prvi ni posljednji lider koji je (zlo)upotrebljavao mitologiju Vidovdana. Uostalom, dolazak Franca Ferdinanda u Sarajevo u rano ljeto 1914. kao naročito provokativan je doživljen upravo zbog datuma. A prečesto se zaboravlja i podatak da je famozna Rezolucija Informbiroao objavljena na Vidovdan. Sukobi sa moćnijim protivnikom – bio on Tursko carstvo, Austro-Ugarska imperija ili SSSR sa silnim satelitima iz budućeg Varšavskog pakta – u srpskoj istoriji se iz nekog razloga, eto, kristališu baš na Vidovdan.

Nisu Srbi jedini narod koji u svojoj istoriji ima jedan takav simbolikom nabijen datum. U jevrejskoj istoriji postoji dan zvani „Tiša beav“ odnosno deveti dan mjeseca Ava. Jerusalemski Hram je po tradiciji i istoriji rušen dva puta: 586. godine prije nove ere i 70. godine nove ere. Prvi put su ga srušili Haldejci, drugi put Rimljani, između dva rušenja je prošlo više od šest i po vjekova, skoro sve je bilo različito, samo je jedno bilo isto: datum, deveti dan mjeseca Ava. Skoro milenijum i po kasnije, Jevreji su iz Španije prognani takođe devetog dana mjeseca Ava.

Još jedan od važnih istorijskih vidovdana bio je onaj iz 1921. godine kad je donesen prvi Ustav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. U svim srpskim državama u posljednja dva vijeka, nigdje Vidovdan nije oficijelno bio važniji nego što je bio u Kraljevini Jugoslaviji. U tom smislu, a ako zaista postoji neki „otpor“ prema Vidovdanu unutar savremene srpske političko-kulturne elite, možda on potiče upravo zbog donekle „jugoslovenskog“ konteksta Vidovdana, pošto je očito da se posljednjih godina forsira kulturni identitet baziran na oštrom rezu prema svemu jugoslovenskom.

Zanemarimo li elitu, međutim, kod takozvanog običnog naroda nikakvog otpora niti zazora prema Vidovdanu nema. Naprotiv. Ljudi Vidovdan masovno doživljavaju kao svoj „narodni“ praznik. Tako je to najmanje u poslednjih stotinu i kusur godina. Indikativan je, koliko i literarno lijep, onaj odlomak iz kratkog romana Miloša Crnjanskog, jednog od najljepših lirskih djela srpske književnosti: „Bio je veseo dan, Vidovdan. Uveče su se izopijali, no to je kod nas ‘od pradedova’. Razbili su prozore, i mnogi su putovali. A topla noć, zvezdana noć, raspaljena od jednog lepog ubistva, horila se od graje i žagora vesele svetine. Pred zoru sam došao kući, legao sam, da spavam; Vidovdan je bio prošao. Sutradan su lepe Bosanke, ispraćene od kršnih dalmatinskih đaka, putovale srećno sa svojim matorim muževima. Odoh i ja. U vozu su svi grdili ubicu. Jedna gospa pričala je, da je taj smešni, vidovdanski junak bio ‘pokvaren’ i da su svi gimnazisti i sve gimnazistkinje u Sarajevu ‘pokvareni’. Meni su oči bile pune suza. Ah, bio sam tada još mlad, ah, tako mlad.“

Vidovdan je, rekao bih, i danas prvenstveno veseo dan i naročito je mio mladim ljudima. Naposljetku, tu prepoznatljivost Vidovdana neki političari registruju i žele da je iskoriste.

Desilo se, eto, da i ovaj Vidovdan u posljednjem trenutku dobije jednu (ne)očekivanu dnevnopolitičku konotaciju. Pisali smo nedavno na istom ovom mjestu o tome kako su vlasti u Prištini spriječile glumca Nenada Jezdića da na teritoriji Kosova i Metohije odigra monodramu „Knjiga o Milutinu“. U tom kontekstu smo napravili paralelu sa kulturnim događajima na kojima se u Beogradu predstavljaju albanski umjetnici sa Kosova, a što niko institucionalno nije pokušavao da spriječi i zaustavi. A onda je objavljeno da se jedanaesto po redu izdanje festivala „Mirdita, dobar dan“ na kojem već tradicionalno u organizaciji Inicijative mladih za ljudska prava bude predstavljena umjetnička scena Prištine u Beogradu treba biti održano od 27. do 29. juna ove godine. Neki su u tome prepoznali „vidovdansku provokaciju“ pa su zavapili za zabranama, čemu se pridružio gradonačelnik Aleksandar Šapić, mada takva zabrana nije u njegovoj ingerenciji. Ne ulazeći u motive organizatora kod odabira ovakvog tajminga, Beograd treba da ostane otvoren grad. Poneko će otići na Mirditu, a mnogo veći broj ljudi će se veseliti na neki drugi način. I jedno i druga treba da prođe u miru. Sve drugo ne bi bilo – vidovdanski.