Stefan Dečanski, Stevan Sremac i kraj Velikog rata: sjećanje na 11. novembar

Piše: Muharem Bazdulj

Današnji datum komemorira kraj Prvog svjetskog rata i učešće Kraljevine Srbije i srpske vojske na pobjedničkoj strani. Ipak, postoje u srpskoj istoriji barem još dva jedanaesta novembra prije 1918. godine koja su podebljana u istorijskim knjigama: prvi se tiče smrti značajnog srednjevjekovnog vladara, a drugi rođenja jednog istaknutog književnika

Raspadom velike države kakva je bila socijalistička Jugoslavija, njenim malim nasljednicama u amanet je ostalo i da nekako osmisle novu naraciju oko vlastitog postojanja, kao i novu identitetsku i prazničnu politiku. Među novim praznicima u Srbiji, možda se i ponajbolje primio 11. novembar, dan koji komemorira kraj Prvog svjetskog rata i učešće Kraljevine Srbije i srpske vojske na pobjedničkoj strani. Pomalo je paradoksalno u kontekstu proslavljanja ovog dana da je samo dvadeset dana od tog konkretnog 11. novembra Kraljevina Srbija formalno prestala postojati „utopivši“ se u Kraljevstvu Srba, Hrvata i Slovenaca. Stoga, ovaj praznik nije, kao, recimo, Sretenje podsjećanje isključivo na Kneževinu Srbiju, nego i na period prve Jugoslavije.

Ipak, postoje u srpskoj istoriji barem još dva jedanaesta novembra prije 1918. godine koja su podebljana u istorijskim knjigama: prvi se tiče smrti značajnog srednjevjekovnog vladara, a drugi rođenja jednog istaknutog književnika.

Stefan Dečanski

11. novembra 1331. godine (po starom kalendaru), umro je Stefan Uroš III Nemanjić, poznatiji kao Stefan Dečanski. U lozi Nemanjića on je imao istaknuto mjesto: bio je sin kralja Milutina i otac cara Dušana Silnog. Oko njegovog rođenja, informacije i podaci su kontroverzni, pa se ne zna ni tačna godina te se licitira od 1275. ili 1276, pa sve do 1284. Datum smrti je pak poznat: 11. novembar 1331, kako već rekosmo.

Ženio se dva puta: najpre bugarskom princezom Teodorom Smilec, a zatim vizantijskom princezom Marijom Paleolog. Iz prvog braka je imao dvoje, a iz drugog troje dece.

Nakon što je umro njegov otac kralj Milutin, Stefan Dečanski se dokopao prestola pobjedivši u građanskom ratu svog brata Konstantina. Skupa sa svojim sinom Dušanom predvodio je vojsku koja je kod Velbužda pobijedila Bugare. Bitka se vodila 28. jula 1330, na isti datum, dakle, na koji će pet stotina osamdeset četiri godine kasnije započeti Prvi svjetski rat u kojem će, eto, Srbi i Bugari opet biti na različitim stranama.

Jedva godinu dana kasnije, sin se pobunio protiv rođenog oca, pa je Dušanova vojska kod Nerodimlja zarobila Stefana Dečanskog. Zatočen je u Zvečanu gdje je i umro pod nerazjašnjenim okolnostima malo više od mjesec dana nakon što se Dušan krunisao za kralja. Stefan III Uroš podigao je manastir Visoki Dečani po kojem je ponajviše i upamćen, što se vidi i u imenu po kojem ga se u istoriji najčešće zove (Stefan Dečanski).

Stevan Sremac, foto: Wikipedia

11. novembra 1855. (po starom kalendaru) u Senti se rodio budući pisac Stevan Sremac. Zna se da su mu preci došli u Vojvodinu iz Stare Srbije. Kao dete je ostao bez roditelja, pa se za njega brinuo ujak Jovan Đorđević. S njim se, kao sa svojim starateljem, Sremac preseljava u Beograd gde će završiti gimnaziju i Veliku školu. Bio je srpski dobrovoljac u ratovima od 1876. do 1878. Radio je kao gimnazijski profesor, bavio se i politikom, ali ga pamtimo kao velikog pisca realističke škole, autora „Ivkove slave“, „Popa Ćire i popa Spire“ te „Zone Zamfirove“.

Kratko je živio. Umro je od sepse u Sokobanji u ljeto 1906. Nije doživio da mu se ostvari san o ujedinjenju njegove rodne Bačke sa Srbijom, što će se desiti kao posljedica Prvog svjetskog rata.

Natalijina ramonda
Natalijina ramonda

Naposljetku dolazimo i do tog famoznog 11. novembra 1918. kada završava Prvi svjetski rat, dotad najveća klaonica evropske istorije. Francuski vrhovni komandant maršal Foš organizovao je pregovore na kojima će Nijemci potpisati kapitulaciju duboko u Kompinjenskoj šumi u jednom željezničkom vagonu. Duboko opsjednut idejom revizije rezultata Prvog svjetskog rata, Adolf Hitler je udesio da nepunih dvadeset i osam godina kasnije, sada već u Drugom svjetskom ratu, Francuska na tom istom mjestu i u istom vagonu potpiše kapitulaciju pred Nijemcima.

Kao što se u Evropi i Dan pobjede (u Drugom svjetskom ratu) uglavnom „uokviruje“ kao Dan Evrope, ovaj 11. novembar u Evropi se uglavnom obilježava kao Dan primirja. U Srbiji je dominantno osjećanje oko ovog datuma ipak drukčije i ne može se zanemariti sentiment trijumfa zbog satisfakcije koju donosi pobjeda u ratu koji je započeo upravo napadom na Srbiju od strane mnogostruko jačeg i većeg protivnika.

A za ljubitelje numerološke-astrološke simbolike, još jedan blago bizaran detalj. Tačno tri godine nakon Stevana Sremca, opet, dakle, 11. novembra , u Beču je rođen Franc Konrad fon Hercendorf, general i načelnik štaba Austrougarske vojske uoči i s početka Prvog svjetskog rata, jedan od najvećih zagovornika rata i ratnih huškača, jedan od onih kristoferklarkovskih „mjesečara“ koji su svijet odveli u katastrofu.

 

 

Vremeplov


Ako imate prijedlog teme za nas, javite se na portal@privrednik.net

Pratite P-portal i na društvenim mrežama: