Krajem januara navršilo se tačno godinu dana od smrti Gorana Petrovića (1961 – 2024). Univerzalno ožaljen kao klasik srpske književnosti, Petrović književno ove godine živi i preko svog romana „Palata“ (posthumno objavljenog) i preko tek osnovane nagrade „Goran Petrović“ koja se od ove godine u njegovom rodnom Kraljevu dodjeljuje najboljoj neobjavljenoj zbirci priča mladih autora. Prvi laureat, tačnije laureatkinja, je beogradska autorka Jovana Nikolić za knjigu „Gradovi i harmonike“. Nakon dodjele nagrade, pobjednica je izjavila: „Priče su nastale prilično spontano, ali taj negde da kažem magijski realizam, simbolizam, istorijska fikcija su nešto što mene zanima, pošto sam ja istoričarka umetnosti po svojoj vokaciji. Tako da dosta tu ima umetnosti, dosta ima istorije. Priče koje mene generalno inspirišu.”

Osim što se po njemu zove jedna nagrada, Petrović je s posthumno objavljenom „Palatom“ došao do užeg izbora za ovogodišnju NIN-ovu nagradu. U finale „Palata“ nije ušla, no Petrović je svakako bio dobitnik NIN-ove nagrade još prije četvrt vijeka. Ovo prestižno priznanje donijela mu je „Sitničarnica ′Kod srećne ruke′“. Za isti roman je dobio i Vitalovu nagradu.

„Sitničarnica ′Kod srećne ruke′“ je roman neobično i vješto komponovan. Centralna ideja ovog romana jeste ponešto simbolična teza o povezanosti svih čitalaca koji u istom trenutku čitaju istu knjigu. U središtu Petrovićevog romana jest roman fiktivnog Anastasa Branice, autora iz vremena između Prvog i Drugog svjetskog rata. Njegov roman „Moja zadužbina“ u vremenu savremenom čita nekoliko čitalaca od kojih su najvažniji Adam i Jelena. Na ponešto pavićevski način Adam i Jelena se čitanjem zbliže; povezaće ih čitanje dva primjerka iste knjige makar se u stvarnosti i ne poznaju. No Petrovićev roman otkriva takođe i životopis autora Anastasa Branice kao i još nekoliko likova iz raznih epoha dvadesetog stoljeća. Petrović ovim romanom na izvjestan način crta literarnu mapu Beograda od početka do kraja dvadesetog stoljeća (od krvavog svrgavanja dinastije Obrenovića do balkanskih ratova našeg doba).

Ne spominjem slučajno Milorada Pavića. U tradiciji srpske književnosti ovaj Petrovićev roman najbliži je upravo njemu. Sličnosti postoje jednako na planu ukupne kompozicije kao i na planu detalja (jedna od Petrovićevih junakinja kaže, recimo, na jednom mjestu, kako je neki ukućanin zaljubljen ako razastrti veš u kući neće da se osuši puna tri dana; svako ko je čitao Pavića ovdje će prepoznati tipičan njegov postupak). No Petrovićevo naslanjanje na Pavića je srećno i blagotvorno. Nema tu govora o nekom plagiranju. Davno je rečeno da samo potpuni amater stilom ne podsjeća na nekog prethodnika.

Ovaj roman je sretan spoj modernog i ponešto starinskog. Koliko god njegova kompozicija bila moderna toliko je i Petrovićev jezik na nekim mjestima (naročito u nekim deskriptivnim pasažima) svjesno starinski. Petrović je pisac koji sebi hotimično traži mjesto nastavljača najboljih stranica srpske književne tradicije, on je jedan od onih pisaca koji toj tradiciji i u današnjem vremenu svojim djelima osiguravaju vitalnost.

„…većina ljudi, koja dođe u Beograd, prepoznaje Srbiju na nivou odlične hrane, kafana, a na jednom drugom nivou ne prepoznaje… onda je najbolje odvesti ih u Galeriju fresaka. Tek onda shvate, možda shvate, šta je Kosovo i Metohija. Kada vide tu kartu kako je Srbija otačkana, a na jugu sve tačka do tačke, gotovo da je crno“, svojevremeno je rekao Goran Petrović

Sam Petrović je na jednoj književnoj večeri povodom „Sitničarnice“ ovako govorio o srpskom kulturnom kodu: „Mi smo stalno zaljubljeni u nekoga, a taj neko nam stalno okreće leđa. Nije slučajno što Francuskinja tog glavnog junaka prepoznaje samo na nivou etnologije, ali ga ne prepoznaje u stvarnosti, kao što većina tih ljudi, koja dođe u Beograd, prepoznaje Srbiju na nivou odlične hrane, kafana, a na jednom drugom nivou ne prepoznaje. Morate da ih odvedete, to mi se dešavalo, ako ne žele da napuste Beograd, onda je najbolje odvesti ih u Galeriju fresaka. Tek onda shvate, možda shvate, šta je Kosovo i Metohija. Kada vide tu kartu kako je Srbija otačkana, a na jugu sve tačka do tačke, gotovo da je crno. Tek tada, imam utisak, da razumeju da nije to neko parče zemlje, teritorija, da postave, možda, sebi pitanje – šta se ovde zbiva?“

Po mnogima je Petrović NIN-ovu nagradu zaslužio još sa svojom „Opsadom crkve Svetog Spasa“ prema kojoj je 2002. u Narodnom pozorištu Sombor Kokan Mladenović postavio istoimenu pozorišnu predstavu. Čuveni francuski dnevni list „L Mond“ ovako je pisao o francuskom prevodu ovog romana: „Pisac sa lakoćom tka bezbroj fabula, umnožava majušne dogodovštine, prigodne legende i živopisne crtice i, spajajući maštu i strogi zanat tkača, stvara čudesnu tkaninu koja leprša epohama da bi nam dala osjećaj vjekovnog daha Balkana.“