U razuđenosti srpskog prostora posebno mesto pripada Južnom Banatu. Taj deo Srba u 19. veku živeo je u simbiozi sa Nemcima, Rumunima, Mađarima i ostalim narodima Banatske vojne granice, a lađama povezan sa maticom Srbijom.

U XVIII veku, posle Beogradskog mira, Habzburška monarhija produžila je Vojnu krajinu na istok, duž leve obale Dunava, nizvodno od Beograda. Kao što je već dvesta godina do tada bilo na prostoru od Dalmacije, preko Like, do Slavonije, Granica je čuvala Austrijsko carstvo od turskih upada, ali je, preko kontumaca, fizikata i bolnica, bila i njena sanitarna odbrana. Glavni grad Banatske vojne granice bio je Temišvar. Gradovi Pančevo, Karansebeš i Bela Crkva, slobodni vojni komuniteti bili su, isto kao Rijeka, Karlovac, Ogulin, Varaždin, Slavonski Brod, Petrovaradin, Zemun, ekonomski povlašćeni, sa samostalnnom vlašću u magistratu i razvijenim zanatstvom i trgovinom, parobrodima i železnicom, industrijom.

Naročitu prednost životu u Banatskoj granici davale su škole, razgranate u mrežu seoskih i gradskih, sa dosledno sprovedenim prosvetitelјskim reformama, obavezne i za devojčice, pored osnovnih podignute na gimnazije i srednje, sa usavršavanjima za određena zanimanja. Prva viša devojačka škola u Habzburškoj monarhiji osnovana je u Pančevu 1874, po uzoru na istu takvu koju je knez Mihailo Obrenović otvorio 11 godina ranije u Beogradu. U ovom gradu na ušću Tamiša u Dunav postojala je Štamparija „Braća Jovanović“, koja je krajem 19. i početkom 20. veka objavila skoro hilјadu knjiga i udžbenika, domaćih i prevedenih, za ceo prostor srpskog jezika. Najstarije crkveno pevačko društvo osnovano je 1838, pri Uspenjskom hramu – čuvenoj pančevačkoj Crkvi sa dva tornja. U njemu su trag svog posvećenog rada ostavili velikani srpske muzike.

Običaje je čuvalo selo. Duž sela pružao se veliki sokak, ispresecan malim, a svi su bili ispunjeni nizom kuća s cvećem na prozorima, a bagrenjem, dudovima i klupama ispred kuće. Iza kapije pred očima se pružala idila dvorišta i imanja, s bunarom na sredini. Sunce iznad istočne linije spajanja banatske ravnice i neba počinjalo je radni dan selјaka, a njegov zalazak – kraj i odmor, uz komšijske razgovore, neretko i uz pesmu tamburaša. Godišnja doba, praznici i običaji bojili su život.

Status graničara opisan je u sintagmi i naslovu knjige austrijskog istoričara Karla Kazera „slobodni selјak i vojnik“. Po uredbama iz 18. veka, kao i zakonima iz 1807. i 1850, graničari su imali uživalačko pravo nad svojim posedom, čiji je formalni vlasnik bio car. To ukazuje da je Granica bila izuzeta iz feudalnih odnosa i, po tome, ispred vremena. Jedini relikt feudalizma u Granici bile su kućne zadruge, koje su odlikovale život srpskog naroda u svim krajevima, a u Vojnoj krajini održavane od vlasti da bi se na taj način regrutovao veći broj graničara. Tek sa razvojačenjem došlo je do ukidanja kućnih zadruga, mada su nezadovolјstvo zadružnim životom i njihove tajne deobe već uveliko trajali.

Jovan Pavlović, urednik Pančevca, pisao je da je sloboda štampe u Granici bila skoro „kao da list izlazi na slobodnoj zemlјi Švajcarske ili Severne Amerike, a ne na ozloglašenoj zemlјi kaplarskog štita. Svet se tome čudio, ali fakat je tu stajao sa neumolјivom svojom istinom!“ (Graničar, broj 1, 1874). A veliki Jovan Jovanović Zmaj, koji je u Pančevu radio kao gradski lekar, uređivao je u to vreme satirične novine Žiža. Humor Žiže je vanvremenski, i danas bi izazivao salve smeha.

Diplomatičnost kneza Mihaila Obrenovića nagrađena dobijanjem gradova 1867, dovela je do toga da 1872, 110 godina posle osnivanja, prestane da postoji Banatska granica, naspram koje još od 1815. više nije bilo Tursko carstvo, nego Kneževina Srbija.

Car Franja Josif posetio je u maju 1872. Belu Crkvu, da bi umirio banatske graničare, koji su strahovali za svoju budućnost.

Srbi su patili jer su im ukinute nacionalne povlastice koje su imali kao graničari, još od Seobe. O tome u svojim memoarima „Sa pašnjaka do naučenjaka“ piše i Pupin, još jedno graničarsko dete koje se vinulo u zvezde. Pupin i slikar Uroš Predić učestvovali su, kao gimnazijalci, i u protestima tih dana. Na svečanosti proglašenja kneza Milana, potonjeg kralјa, i pored zabrane, učestvovali su i viđeni Srbi iz tek razvojačene Banatske granice, predvođeni urednikom Jovanom Pavlovićem i pesnikom dr Lazom Kostićem.

Na prvim izborima na kojima su učestvovali i birači sa tog prostora, 1874, za poslanike na Ugarskom saboru izabrani su kandidati Miletićeve Srpske narodne slobodoumne stranke (Narodne stranke): nјihovoj pobedi prethodio je pokušaj izborne krađe koji je sprovela ugarska Vlada 1873. godine. Mihailo Polit Desančić pisao je prijatelјu, pančevačkom advokatu dr Svetislavu Kasapinoviću, koga je prozvao „doktor svih vrlina“: „Svima onim koji živlјahu u onom dobu ostaće nezaboravlјeni oni dani, kad se u Pančevu vodio ustavni megdan na tako sjajan način da je čitavo Srpstvo pogledalo na Pančevo i ponosilo se sa srpskim borcima izbornoga sreza pančevačkoga.“

Svoj spartanski duh graničari su preneli na političko polјe.