Priča o Stanislavu Vinaveru je priča koje seže u davnašnje decenije dvadesetog veka kada je Vinaver istupao kao autor srpske moderne. O Stanislavu Vinaveru se nedopustivo malo zna, iako se često o njemu govori. Ostao je nepročitan kao stvaralac, neshvaćen kao čovek u okolini koja nije imala sluha za jednog enciklopedijski obrazovanog intelektualca, pisca, pesnika, kritičara, parodičira, teoretičara jezika i prevodioca sa sedam svetskih jezika.
Vinaver se uslovno može nazvati i prvim radikalnim avangardistom, iako se ta priča neosporno vezuje za Miloša Crnjanskog koji jeste bio svojevrsna vulkanska erupcija srpske književnosti u godinama između dva rata, izborivši se za neku vrstu primata. Ipak, Vinaver je ispoljavanje radikalnog avangardizma započeo još 1908. godine kroz pesme objavljivane u srednjoškolskom časopisu Nada, ali prvi pravi radikalni početak jesu “Priče koje su izgubile ravnotežu”, pesnička knjiga “Mljeća” koja je imala avangardnu strukturu, a ono što je zanimljivo je da Vinaver ova svoja dela objavljuje za života Jovana Skerlića koji je kao čovek institucije postao negativni junak kritičke misli u periodu između dva rata, a koji je uočivši Vinavera izjavio da je on “mlada glava, ali glava koja se puši”.
Stanislav Vinaver je bio dosledan u odbani modernizma, ali ne svakog modernizma. Vinaver je, ali ne u dogmatskom smislu, bio dosledan u odbrani svega onoga što je bio moderni duh Evrope, duh koji se menja i postaje sve življi. Taj duh je osetio i unosio ga u srpsku kulturu sa jednom neobičom strašču, za njega se zalagao od samog početka i moglo bi se reći da je i on sam neka vrsta kreatora tog dinamizma. Na najživlji način pokazao je kako se može poigrati sa svakom formom, izrazom ili žanrom. Tako je srpsku kulturu i srpsku književnost obogatio vrednostima koje su fascinantne. Njegova prevodilačka angažovanost igra važnu ulogu u upoznavanju srpske književnosti i kulture sa mnogim svetskim autorima među kojima su: Rable, Nerval, Vijon, Gete, Valeri, Rembo, Gogolj, Blok.
Bio je saradnik u mnogim časopisima, a kao važan dokument tog vremana istakao se osporavani, najznačajniji avangardni časopis dvadesetog veka Zenit. Biti saradik Ljubomira Micića, urednika Zenita, nije bilo lako, ali taj dokument je za taj trenutak srpske književnosti bio najupečatljiviji, a sam zenitizam jedan od najvažnijih projekata avangarde. Zenit je istovremeno objedinjavao i uticaje različitih avangardih pravaca. U počecima izlaženja časopisa najizraženiji su bili ekspresionistički uticaji.
Stanislav Vinaver se javlja kao utemeljivač ekspresionističkog pokreta te je napisao Manifest ekspresionističke škole. Najoštrije se zalagao za raskid sa tradicionalnim umetničkim izrazom osporavajajući dotadašnje “patriotske i deseteračke kanone” postavljene od strane dotad neprikosnovenih književnih kritičara Jovana Skerlića i Bogdana Popovića.
Vremenom Vinaver postaje neko bez koga nije moguće razumeti epohu u kojoj je stvarao. Bez nekih Vinaverovih tekstova se ta epoha ne može rekonstruisati na optimalan i podesan način. O Vinaveru je napisan veliki broj stvari i o njemu nije propustila da se izjasni nijedna generacija nakon njega, te je organizovan i čitav niz naučnih skupova. Neki od istaknutih kritičara srpske književnosti, kao što su Rade Konstantinović i Jovan Hristić, uzimali su Vinavera ne samo kao orijentir već i kao neku vrstu preteče u svom razumevanju stvari. Vrednost Stanislava Vinavera u kontekstu srpske književnosti dvadesetog veka je u njegovoj neuporedivosti. Bez Vinavera je nemoguće mnogošta tumačiti. Vinaver je zapravo isijavanje imaginativne, poetske, kritičke, polemičke energije za koju nemamo pandana.
Ovom talentovanom jezikotvorcu srpske književnosti sudbina je bila takva da ga je uvek bacala u epicentar nekog dešavanja. Tokom 1917. godine odlazi u Rusiju i postaje svedok Oktobarske revolucije. U balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu učestvovao je kao dobrovoljac, a Drugi svetski rat proveo je u zarobljeništvu u nemačkom koncentacionom logoru.
Vinaver je često o sebi govorio kao o pesniku, ali kao pesnik nije bio toliko poznat. Još u jednom razgovoru 1929. godine koji je vodio sa Branimirom Ćosićem, Vinaver veli da, ako neko želi da ga razume kao književnika, treba prvenstveno da ga traži u njegovim pesmama i tu će ga zaista otkriti. Bio je opsednut muzikom i poezijom kao plodom intuitivnog stvaralačkog duha koja se artikuliše kroz specifičnu jezičku invenciju. Več tada Vinaver je formiran kao pesnik jednog osobenog tkanja i jedne osobene jezičke magije. U tom smislu postavlja se pitanje: nije li Vinaverova poezija onaj najsavršeniji izraz melodije srpskog jezika? Iako se uz ovaj kvalitet češče pominjao Momčilo Nastasijević, neosporno je da je Vinaverova poezija težnjom da jezički izraz približi muzičkim kvalitetima postala poezija u kojoj je melodijska linija došla do svog najvišeg izraza.
U godini svoje smrti dao je i poslednji intervju koji je vodila Ljiljana Pavlović. U tom intervjuu se jasno vidi koliko se Vinaver osećao marginalizovano i loše. Sebe posmatra kao najviše napadanog književnika u Beogradu i čoveka o kome se u javnosti govori apsolutno negativno sa jedne stane, dok je sa druge sasvim prihvaćen, i to kao najoriginalniji i najdosledniji literarni stvaralac. Za jedne je najveći poznavalac srpskog jezika, a za druge njegove novine i kovanice nerazumljive su i ekstravagantne. Vinaver i sam kaže “Kada sam bio najiskreniji, prigovarali su mi da pravim vinaverizme”. Izjavljuje da je doživeo velika razočaranja i malo zvaničnog uspeha kod profesorskog sveta, pa kaže: “Meni se ne daje ni prilike ni prostora da objavljujem svoje članke. Obično me smatraju za ludog i pustog, a siguran sam da će, kasnije, moje ideje, sve do jedne, biti usvojene.”
Stanislav Vinaver, po poreklu poljski Jevrejin, rođen je 1891. godine u Šapcu, a umro je 1955. godine u Niškoj Banji. Ostao je poznat kao „večito nestašno dete” srpske književnosti, a pišući u svim žanrovima i poigravajući se sa njima nastavio je da živi kao je jedan od retko upečatljivih jezikotvoraca koji se u pitanje jezika zaletao kao u pitanje života i smrti.
