Dok je danas budućnost izdavačkih kuća prilično neizvesna, s obzirom na vrstu obrta novca unutar samih kuća koje se finansiraju samostalno i to prodajom sopstvenih izdanja ili donacijama za koje su takođe samostalno sklopile dogovor, Srpska književna zadruga je izdavačka ustanova koja je preživela raznolika vremena pri čemu je njena knjiga i pozdanost te knjige bila iznad svih društvenih i drugih okolnosti. Nije bilo lako da takva knjiga, pisana uvek ćirilicom i birana po najstrožim estetskim i izdavačkim merilima, preživi do današnjeg dana.
Srpska književna zadruga, naša je najstarija izdavačka ustanova i jedna od malobrojnih kulturnih institucija srpskog naroda osnovanih u 19. veku koja je uspela da se održi znatno duže od jednog veka.
Srpska književna zadruga osnovana je 29. aprila 1892. godine u Beogradu, u zgradi tadašnje Srpske kraljevske akademije, u Brankovoj ulici broj 15. Ustanova koja je povezala tri veka, nije radila jedino za vreme okupacije u Prvom svetskom ratu.
Srpska književna zadruga ušla je, danas, u 128. godinu svog postojanja.
Njeni osnivači bili su Stojan Novaković, Ljubomir Stojanović, Jovan Jovanovič Zmaj, Ljubomir Jovanović, Milan Jovanović Batut i drugi tadašnji srpski značajni pisci i naučnici. Za prvog predsednika Zadruge izabran je istoričar i filolog Stojan Novaković, za potpredsednika pesnik Jovan Jovanovič Zmaj, koji je i nacrtao, sada već prepoznatvljivi znak СКЗ. I kasnije su na čelu Zadruge i u njenom upravnom odboru bili pisci i naučnici koje ne smemo ne spomenuti kao što su Jovan Skerlić, Pavle Popović, Milovan Glišić, Simo Matavulj, Isidora Sekulić, Ivo Andrć, Dobrica Ćosić, Meša Selimović, Desanka Maksimović, Branko V. Rdičević, Slobodan Selenić, Vasko Popa, Jovan Hristić i mnogi drugi.
Osnivači Zadruge su već, na dan osnivanja, potpisali Pravila Spske književne zadruge, njen osnovni i pravni osnivački akt. U Pravilima su, između ostalog naglasili da se Srpska književna zadrauga osniva “U nameri da pomogne pravilnije širenje odabranih dela iz lepe književnosti i iz opšte korisne pouke tako da stvara knjižnicu za sve redove naroda.“
Za ostvarivanje tih ciljeva Zadruga je svake godine trebalo da izdaje „po jedno kolo knjiga prema svojim sredstvima koje ne može obuhvatiti manje od šest knjiga ni manje od šest štampanih tabaka u knjizi“.
Prvo redovno godišnje Kolo, najznačajnija biblioteka Srpske književne zadruge i najznačajnija biblioteka srpske kulture i književnosti uopšte, objavljeno je već u jesen 1892. godine. U njemu je bilo sedam knjiga: Život i priključenija Dositeja Obradovica (prva knjiga), S mora i sa suva Milana Jovanovića, Davorje Jovana Sterije Popovića, Bakonja fra Brne Sime Matavulja, Dramski spisi Koste Trifkovića, Istinska služba Ignjata Nikolajeviča, Istorija srpskoga naroda Ljubomira Kovačevića i Ljubomira Jovanovića.
Ovo kolo, koje predstavlja i neku vrstu duhovne lične karte Srpske književne zadruge, štampano je u tiražu od 5. 000 kompleta, da bi sledeće godine bilo objavljeno i drugo izdanje Prvog kola u tiražu od 4.000 kompleta.
Pored redovnih Kola Srpska književna zadruga je još 1898. godine počela da izdaje novu biblioteku – Zabavnik, u kojoj su objavljene knjige poznatih svetskih pisaca toga vremena, a između dva svetska rata osnovane su dve nove Zadrugine biblioteke – Poučnik, 1925, i Savremenik, 1931.
Izdanja Srpske književne zadruge bila su najsigurniji putokaz raznovrsnosti, bogatstva i vrednosti koje poseduje srpska kultura i dokaz da su kultura i prosveta jedan od najstabilnijih oslonaca modernog društva i osnovni uslov napretka srpskog naroda ma gde on živeo.
Dva osnovna principa kojima se vodila Srpska književna zadruga i koje je u potpunosti ostvarila u svojim izdanjima su duh tradicije i duh savremenosti. Negujući upravo ove principe, krunu svog nacionalnog i kulturnog rada, Srpska književna zadruga ostvarila je u poslednjoj deceniji 20. veka monumentalnom desetotomnom Istorijom srpskog naroda.
Od 1992. godine Zadruga dodeljuje nagradu Srpske književne zadruge za životno delo. Takođe, iz fonda Dušana Baranina pri Srpskoj književnoj zadruzi dodeljuje se nagrada za delo sa istorijskom temom ili za značajnu istorijografsku studiju.
Od priznanja koje je Srpska književna zadruga dobila poslednjih decenija najvažnija su: Orden Svetog Save prvog stepena, kojoj je Zadruzi na njenu stogodišnjicu (1992) dodelio Njegova Svetost Patrijarh srpski gospodin Pavle, i Orden Vuka Karadžića prvog stepena koji joj je uručen 2002 od strane tadašnjeg Predsednika SR jugoslavije.
Srpska književna zadruga je svojim multidisciplinarnim radom, a naročito izdavanjem pazljivo odabranih dela iz oblasti kulturnog stvaralaštva, doprinela širenju opšte prosvećenosti i kulture naroda.
