10. septembar: dan kada su nad Zagrebom padala tijela

Piše: Muharem Bazdulj

Toga dana u direktnom vazdušnom sudaru dva putnička aviona – jednog britanskog i jednog jugoslovenskog – poginuli su svi putnici i članovi posade u oba aviona, ukupno 176 osoba. U tom trenutku, to je bila najgora avionska nesreća u vidu direktnog sudara dva aviona u krstarećoj fazi leta u istoriji. Do dana današnjeg, to je jedina nesreća kompanije Britiš ervejz u kojoj su izgubljeni ljudski životi

Foto: Nesreća / dokumentarna serija (YouTube printscreen)

Od 2001. godine, globalni datumski sinonim za avionsku, vazduhoplovnu katastrofu je 11. septembar. Tačno četvrt vijeka ranije, 11. septembra 1976, sve važne svjetske novine pisale su o dotad neviđenoj i nezapamćenoj avionskoj katastrofi koja se dan ranije desila na nebu iznad Zagreba. U direktnom vazdušnom sudaru dva putnička aviona – jednog britanskog i jednog jugoslovenskog – poginuli su svi putnici i članovi posade u oba aviona, ukupno 176 osoba. U tom trenutku, to je bila najgora avionska nesreća u vidu direktnog sudara dva aviona u krstarećoj fazi leta u istoriji. Do dana današnjeg, to je jedina nesreća kompanije Britiš ervejz u kojoj su izgubljeni ljudski životi.

Iz Londona je za Istanbul tog jutra, u 8 sati i 32 minute, krenuo let 476 sa 54 putnika i posadom od devet članova. Pilot je bio iskusni četrdesetčetvorogodišnji Denis Tan. Sedamdeset i šest minuta kasnije, iz Splita je za Keln krenuo let 550 u Ljubljani bazirane Ineks-Adrije. Pilotirao je pedesetjednogodišnji Jože Krumpak. Bilo je pet članova posade i 108 putnika, uglavnom njemačkih državljana koji su se vraćali sa ljetovanja na Jadranu.

Dok se nisu približili Zagrebu, oba leta su bila uobičajena i rutinska, s dobrom meteorološkom slikom i bez problema. Otprilike u isto vrijeme, četiri minuta iza deset sati, dva kokpita kontaktiraju kontrolu letenja u Zagrebu. Iz britanskog aviona javljaju da su ušli u jugoslovenski vazdušni prostor i da očekuju da će biti iznad Zagreba za deset minuta. Iz jugoslovenskog aviona pak traže dozvolu da se popnu na visinu od 35 hiljada fita. Britanski pilot je kontaktirao sa Gradimirom Tasićem, a jugoslovenski sa Bojanom Erjavecom.

Bilo je nužno da se dva kontrolora usaglase oko koordinacije ovih letova, međutim višak posla i manjak osoblja doveo je do kobnog nesporazuma. Jugoslovenskom avionu je odobreno uspinjanje, mada mu se putanja ukrštala s britanskim. Kad se desetak minuta kasnije ostvarila komunikacija između kontrole i jugoslovenskog aviona, Tasić odjednom postaje svjestan mogućnosti tragedije. U panici, suprotno regulativama, u komunikaciji sa jugoslovenskim avionom ne koristi engleski jezik, nego maternji srpsko-hrvatski. Ako su i bili u mogućnosti da prate ovu komunikaciju, ljudi iz posade britanskog aviona je nisu mogli razumjeti i nisu bili svjesni kakva im opasnost prijeti.

Tasić traži od jugoslovenskog aviona da prekine uspinjanje, u 10 sati, 14 minuta i 38 sekundi iz kokpita dolazi potvrda da su razumjeli. Već tri sekunde kasnije, međutim, dva aviona se direktno sudaraju.

Sudar je u realnom vremenu vidio Jozef Kros, pilot lufthanzinog boinga 737 koji je letio prema istoku na nešto nižoj razini. On je odmah obavijestio kontrolu leta u Zagrebu da je svjedočio nečemu što mu je zaličilo na direktnu koliziju dva aviona. Bio je toliko potresen da su mu rečenice bile slabo razumljive, pa u kontroli leta nisu isprva shvatili o čemu govori.

Ostaci britanskog aviona pali su u blizinu sela Gaj, a jugoslovenskog kraj sela Dvorišće. Poginuli su, kako je već rečeno, svi putnici i svi članovi posade u oba aviona, mada postoje svjedočenja da su nedugo po padu dvoje djece pokazivali slabašne znake života, a oboje su bili putnici u britanskom avionu: jedna beba koju je pronašao inspektor koji je vršio uviđaj, te jedan dječak na koga su naišli seljani Gaja. Nažalost, poslije nekoliko minuta i jedno i drugo su izdahnuli.

Nisu prošla ni dva sata, a svi kontrolori leta koji su bili u smjeni su uhapšeni. Poslije informativnog razgovora, pušteni su svi osim Tasića. Tačno sedam mjeseci kasnije, otpočelo je suđenja po 271. i 272. članku Krivičnog zakonika Jugoslavije koji su se bavili ugrožavanjem bezbjednosti u željezničkom, mornaričkom i vazduhoplovnom saobraćaju. Mada je izvorno osuđen na sedam godina robije, Tasić je poslije peticije jugoslovenskih kontrolora leta ipak pušten na slobodu nakon dvije godine i tri mjeseca.

Samo tri godine kasnije, snimljen je igrani televizijski film o ovoj nesreći sa čuvenim glumcem Entonijem Šerom (koga se naša publika možda sjeća iz „Vikinga Erika“ ili „Zaljubljenog Šekspira“) u ulozi Tasića. Četrdeset godina poslije britanske televizije, istina ne u formi igranog, nego dokumentarnog filma, ekranizacija priče o ovoj katastrofi snimljena je i u produkciji HTV-a u dvodijelnoj epizodi serije „Nesreća“ pod naslovom „Padala su tijela“, a u režiji Arsena Oremovića.

Britiš ervejz i porodice žrtava pokrenule su postupke za naknadu štete, a višedecenijski pravni postupak vođen je u Srbiji, kao jednoj od pravnih naslednica SFRJ. Nije poznat epilog, ali je poznato da je postupak došao i do Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu

Do dana današnjeg, skoro pola vijeka kasnije, desile su se samo dvije slične nesreće sa većim brojem žrtava.

 

 


Ako imate prijedlog teme za nas, javite se na portal@privrednik.net

Pratite P-portal i na društvenim mrežama: