Prije nekoliko dana svjetski mediji su objavili da su neka pisma koja su razmijenili bračni drugovi Albert Ajnštajn i Mileva Marić prodata na aukciji za skoro pola miliona evra. Nije odmah objavljeno ko je kupio pisma. Uskoro je ipak stigla informacija da je kupac Vlada Republike Srbije. Iz Ministarstva kulture došlo je dodatno objašnjenje kako je kupovina ovih pisama obavljena uoči priprema za obilježavanje 150 godina od rođenja srpske naučnice Mileve Ajnštajn, a dokumentarnu građu čini serija od 43 potpisana autogramska pisma Ajnštajna upućena Milevi, sa deset koje je ona potpisala, a uputila Albertu.
Da, za otprilike tačno godinu dana biće vijek i po rođenja Mileve Marić Ajnštajn. Ona se rodila u Titelu 19. decembra 1875. godine. Bila je najstarija od troje djece u porodici austro-ugarskog oficira. Pri porođaju, devojčici je iščašen kuk, pa joj je jedna noga bila kraća. Ubrzo nakon rođenja ćerke, njen otac napušta vojsku i dobija posao na sudu u Rumi, pa se porodica seli tamo. Tamo će se roditi njena sestra Zorka i brat Miloš. Otud se i porodična kuća Marića, koju država planira da obnovi, nalazi u Rumi.
View this post on Instagram
Među kupljenim dokumentima je i „štampano saopštenje o braku Milene i Alberta Ajnštajna 6. januara 1903. godine“. Iz ministarstva je navedeno da su kupljena 53 pisma i ukupno 177 stranica, koji otkrivaju „dragocene podatke o životu srpske fizičarke i matematičarke Marić, njen lični odnos, kao i naučnu saradnju sa Ajnštajnom“. Tim će otkupom, kako se kaže, biti „formiran lični fond Mileve Marić Ajnštajn koji će zbog svog izuzetnog značaja za kulturu i nauku biti utvrđen za kulturno dobro“. Istovremeno, u susret velikom jubileju – 150 godina od rođenja srpske matematičarke i fizičarke Marić Ajnštajn sljedeće godine, Ministarstvo kulture sa opštinom Ruma radi na obnovi njene porodične kuće, koja ima nespornu istorijsku vrijednost.
Nakon osnovnog školovanja u Rumi, Mileva Marić se upisuje na gimnaziju u Novom Sadu, a zatim nastavlja gimnazijsko školovanje u Sremskoj Mitrovici gdje će već biti primijećen njen neobičan talenat za matematiku i fiziku. Prije upisa na Medicinski fakultet u Cirihu, školovala se još i u Šapcu, te Zagrebu. Samo nekoliko mjeseci nakon što je počela da studira medicinu, prebacuje se na Državnu politehničku školu gdje kreće da studira matematiku i fiziku. Ona je bila tek peta u žena u istoriji primljena na studij u ovoj renomiranoj ustanovi. Tu će se upoznati sa Albertom Ajnštajnom koji je bio mlađi od nje tri i po godine.
Prve dvije godine studiranja, Mileva je bila briljantan student sa isključivo odličnim ocjenama. Bliskost sa Ajnštajnom se razvija. Kad Mileva Marić ode u Hajdelberg na jedan gostujući semestar, kolega Ajnštajn joj jako nedostaje i intenzivno se dopisuju. Kad se Mileva vrati u Cirih, njihova veza postaje ozbiljna. Njeni roditelji nemaju ništa protiv braka i njenog izabranika jer su svakako mislili da ona zbog kraće noge ima slabe šanse za brak. Nasuprot njima, Ajnštajnovi roditelji nisu odobravali vezu i to iz dva razloga: jer je Mileva bila starija i jer nije bila Jevrejka.
Možda i zbog rasplamsale ljubavi, i Albert i Mileva slabije uče, pa imaju i slabije ocjene nego ranije. Ako je i postojala dilema da li će doći do ozvaničenja braka, ona nestaje u trenutku kada Mileva ostaje u drugom stanju. Albert je uspio da diplomira, a Mileva se vratila u Vojvodinu da se porodi. Ćerku Liserl rodila je u Novom Sadu. Frustrirana je zbog nezavršenih studija i vanbračnog djeteta. Nedugo zatim njih dvoje se vjenčavaju u Bernu. Mala Liserl se nažalost razboljela. Uskoro je umrla, mada je po nekim teorijama ostala živa, ali je data na usvajanje. Bilo kako bilo, Mileva je ostala bez djeteta, a Ajnštajn je najveći dio energije ulagao u posao u patentnom zavodu. Ipak, brak je krenuo nabolje kad im se rodio sin Hans Albert, a Ajnštajn objavio rad o fotoelektričnom efektu. Uskoro će početi da radi na univerzitetu.
Ajnštajn tih godina počinje da se dopisuje s bivšom djevojkom i generalno se okreće drugim ženama. To ne mijenja ni rođenje njihovog drugog sina Eduarda. Nakon razvoda, Mileva sa sinovima seli u Cirih, a Ajnštajn stupa u novi brak. Živjela je još tridesetak godina, uglavnom teško, zbog zdravstvenih problema u porodici, što kod brata i sestre, što kod sinova. Sahranjena je na ciriškom groblju Nordhajm. Znamo da joj je Ajnštajn prepustio novčani dio Nobelove nagrade. Njen uticaj i udio u njegovim najvećim otkrićima i dalje ponekad prizivaju rasprave i polemike.
