Gotovo prije čitavog jednog stoljeća, kada je Privrednik obilježavao 25. godišnjicu od osnivanja, govor o Privredniku je tim povodom održao čuveni Jovan Cvijić, jedan je od najznačajnijih znanstvenika s ovih prostora, antropolog, sociogeograf i prvi svestrani istraživač Balkanskog poluotoka. Na svečanosti u Beogradu, gdje je u tom trenutku bilo sjedište Privrednika, Cvijić je govorio o značaju i radu tadašnjeg Privrednika. Govor je objavljen u Srpskom književnom glasniku, jednom od najznačajnijih srpskih književnih časopisa, koji je pokrenuo i uređivao Bogdan Popović, a nakon njega i Pavle Popović, Jovan Skerlić, Slobodan Jovanović,… U časopisu su objavljivani proza i poezija domaćih pisaca, prijevodi stranih dela, kao i članci iz oblasti društvenih znanosti, književnosti i umjetnosti. Samo neki od autora čija su djela ovdje objavljivana bili su Ivo Andrić, Jovan Dučić, Desanka Maksimović, Simo Matavulj, Rastko Petrović, Isidora Sekulić, Stevan Sremac, Bora Stanković, Miloš Crnjanski, Aleksa Šantić i drugi.
Poznate su riječi Jovana Cvijića koje je izgovorio na svečanosti u Beogradu govoreći o uspjehu i vrijednosti Privrednikovog rada: „Varošku srednju klasu, koje još nije bilo ni za Nemanjića, i koju nije mogla da stvori ni ta dinastija, bogata državnim talentima, izgleda da će je danas stvoriti Privrednik, i zato nam je danas ta ustanova najpotrebnija!“
U nastavku donosimo članak koji je objavljen u Kalendaru SPKD Prosvjete 1. januara 1924. godine, u kojem se navode dijelovi ovog Cvijićevog govora preuzeti iz Srpskog književnog glasnika.
Dvadesetpetogodišnjica „Privrednika“
U mesecu septembru 1923. god. proslavilo je društvo »Privrednik« dvadesetpetogodišnjicu svoga rada u Beogradu. Na svečanosti, gde su uzeli učešća mnogobrojni prijatelјi i pitomci »Privrednikovi«, govorio je o značaju i radu ovoga društva Gospodin Jovan Cvijić, Predsednik Akademije Nauka. Donosimo kratak izvod iz toga govora, koji je objavio »Srpski Književni Glasnik« (knj. X. br. 2): »Ima dakle jedan još dovolјno neizrađen i slab deo u našoj društvenoj piramidi: malobrojni građanski red; a osim toga je on, u nekim našim zemlјama, nedovolјno zastuplјen pravim narodnim elementom. Taj društveni i nacionalni fakt uočilo je društvo »Privrednik« u Zagrebu, i pre dvadeset i pet godina dalo se na posao da tu oskudicu popuni. najpre u koliko se tiče Srba u Hrvatksoj. Jer je Srba u to vreme kao građanskog elementa po varošima Hrvatske bilo vrlo malo. »Privrednik« je želeo da njihov broj poveća i da ih bolјe spremi za ekonomsku borbu; naročito su lјudi iz toga društva primetili da najlukrativnija varoška zanimanja nisu u rukama narodnih lјudi. Osim toga su tim pomagali narodu privredno siromašnnh krajeva, a gde svet znatno prirasta. Docnije su počeli proširivati takav rad i na druge zemlјe gde živi naš narod, i nastavili sve do Velikog Rata. Uzimajući pod svoje okrilјe decu od dvanaest godina, oni su uspeli, pored svih poznatih vrlo teških prilika, da solidno spreme za građanski život oko 13.000 lјudi za ovih dvadeset i pet godina. Kad me je G. Matijević, gotovo pre dvadeset godina, prilikom jednog prolaska kroz Zagreb, uveo u »Privrednik« i pokazao organizaciju i ceo rad na dizanju novih lјudi, bio sam iznenađen strogo izvedenim planom organizacije. Počevši od dvanaeste godine, »Privrednik« prati svoje pitomce kroz život, i ovi znaju da u »Privredniku« imaju najpouzdanijeg prijatelјa. Koliko je to uteha i nada bila za onaj deo srpskoga naroda, za svakog i najmanjeg čoveka, kad je saznao da neko o njemu vodi i stalnu brigu! Koliko to ojača snagu i svest ovakog pojedinca! A poznato je, i danas se na ovome skupu jasno vidi, kakvih je odličnih lјudi izišlo iz organizacije »Privrednika« u mnogim našim krajevima, naročito u Hrvatskoj. To se ne bi moglo izvršiti bez velike lјubavi prema narodu svih saradnika »Privrednika«, ali osim toga i bez velike vrednoće i osobitog smisla za organizaciju. To su pokazali ovi duboko rodolјubivi i mudri lјudi, kao retko ko u našoj državi. »Privrednik« ne čini samo uprava, već svi njegovi pitomci. To je neka vrsta vrlo demokratskog, ali zatvorenog udruženja, sa lepim i solidnim tradicijama, i nacionalnim i društvenim: svi članovi se vole, cene, i uzajamno pomažu. I svaki član širi te tradicije i čestite načine rada u svojoj okolini, i tim društvo čini neizmernu korist srpskom narodu i našem celokupnom ekonomskom razvitku. Ja sam uveren da mlađi „Privrednikovi“ pitomci ne samo neće izostati iza starijih, već će se truditi da ih preteknu, a posle ovoga sjajnog zbora, naša publika i javnost će s najvećim interesovanjem i simpatijama pratiti njihov rad.
KALENDAR SPKD PROSVJETA,
01.01.1924.
