U Srpskom kulturnom centru u Vukovaru u sredu, 15. marta, u okviru programa „SKC sredom“ predstavljena je monografija Ivanci – selo kojeg više nema. O knjizi su govorili autor Slavko Kosanović iz Ivanaca, penzionisani univerzitetski profesor Slobodan Tomić iz Šidskih Banovaca i protojerej-stavrofor u penziji Hađži Đorđe Volarević iz Šida. Autor je knjigu posvetio Ivančanima – borcima palim za slobodu u toku Narodnooslobodilačkog rata i žrtvama fašističkog terora od 1941. do 1945. godine.

Monografija Ivanci – selo kojeg više nema je nastala na temelju arhivske, muzejske i enciklopedijske građe a prema rečima autora, predstavlja svedočanstvo o stravičnom vremenu i surovom događaju, vremenu mržnje i zločina.

– Za mene je izlaženje ove knjige veliki događaj. Početkom 80-tih godina prošlog veka sa grupom saradnika sam počeo prikupljati građu za knjigu, jer je tada bilo još živih Ivančana. Želja nam je bila da dobijemo što više podataka da bi knjiga bila verodostojnija. U narednom periodu planiramo izdati i knjigu o životu Ivančana u izbeglištvu koji su proveli od 1943. do 1946. godine – rekao je Kosanović.

Monografija Ivanci – selo kojeg više nema je prvi put promovisana u maju 2016. godine u Šidu. Štampana je u tiražu od 500 primeraka a izašla je u izdanju Narodne biblioteke „Simeon Piščević“ Šid i Udruženja Ivančana. Izdavanje knjige finansijski su podržali Ministarstvo spoljnih poslova Republike Srbije i Uprava za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu.

Ivanci su selo smešteno u sremskoj ravnici u blizini Ilače, koje su nakon završetka Prvog svetskog rata počeli naseljavati solunski dobrovoljci, kolonisti poreklom iz Like, Korduna, Dalmacije i Bosne i Hercegovine. U selu je živelo oko 400 meštana najvećim delom pravoslavne veroispovesti, koji su se bavili poljoprivredom i stočarstvom. Ivančani su bili stanovnici mlađe životne dobi a imali su četvoro, petoro pa i šestoro dece. Živeli su u slozi jedni s drugima u malom selu koje se protezalo kroz dva šora: Gornji i Donji, u kojima su bile sagrađene kuće, česma, gostionica, zvonik i dućan. Meštani su se sastajali na prelima, negovali su folklor i sviranje. U Ivancima su gotovo svi znali svirati.

Život u selu se odvijao između dva svetska rata, a potpuno je ugašen 30. novembra 1943. godine, kada je 25 nemačkih tenkova do temelja uništilo Ivance. Toga dana za samo pola sata stradalo je 73 ljudi, a selo je spaljeno. Deca su živa gorela u plamenu, a nemački vojnici ubijali su sve na šta su naišli, uključujući i domaće životinje. Krvavi obračun preživelo je 16 meštana sakrivenih u skloništa duboko pod zemljom. Zanimljivo je da je Ivančanina Marka Bogdanovića oca šestoro dece, spasio nemački vojnik kada je naoružan ušao u njegovu kuću i rekao mu: Njihov sam vojnik, ali nisam zlikovac. Beži, ja ću za tobom pucati, ali ne u tebe.

Zbog velike boli, tuge i straha život u Ivancima više nikada nije obnovljen. Preživeli meštani su se razmestili u okolna mesta: Ilaču, Tovarnik, Šidske Banovce i Šid a neki su odselili u Bosnu i Vojvodinu.

Ivanci će ostati upamćeni kao mučeničko selo, koje je za vreme Drugog svetskog rata važilo za najjaču partizansku bazu u Sremu. U Ivancima je formiran aktiv Antifašističkog fronta žena, Savez komunističke omladine Jugoslavije i narodnooslobodilački odbor. Uključivanjem u partizanske odrede Ivančani su dali snažan doprinos narodnooslobodilačkoj borbi. Čak 50 Ivančana su bili pripadnici čuvene Prve vojvođanske brigade.

Ivanci – Spomen područje

Nakon završetka Drugog svetskog rata Ivanci su dobili status Spomen područja. 1956. godine su svi poginuli Ivančani iskopani iz masovne grobnice i sahranjeni u jednu zajedničku. Među njima su bili posmrtni ostaci 73 meštana koji su stradali prilikom napada nemačke vojske na selo i 44 borca koji su poginuli tokom rata, a za koje se ne zna gde im je grob. Godine 1957. podignut je spomenik sa pločama na kojima su latiničnim i ćiriličnim slovima ispisana imena svih žrtava rata. Preživeli Ivančani su se nakon toga okupljali i polagali vence kod spomenika svake godine 4. jula na Dan borca koji se u bivšoj državi proslavljao kao državni praznik.

Krajem 80-tih godina počelo se raditi na idejnom projektu kompletnog spomeničkog područja, koji je predviđao izgradnju spomen kuće, bazena i ozelenjavanje površina drvećem. Međutim, to nije realizovano jer je ubrzo izbio rat u Hrvatskoj, a početkom 90-ih razbijene su spomen ploče koje do danas nisu obnovljene. Područje oko spomenika je zaraslo u korovu a groblje je u međuvremenu preorano. Današnje područje Ivanaca čine poljoprivredne oranice koje obrađuje Agro-Tovarnik dok je katastarska opština Ivanaca raspodeljena na Ilaču, Tovarnik i Nijemce. Zemlja se nalazi u vlasništvu države i da bi se izvodili bilo kakvi radovi u okviru spomen područja treba dobiti odobrenje od Ministarstva kulture Republike Hrvatske. Pravnu bitku za to vodi Udruženje Ivančana osnovano 2012. godine upravo sa ciljem obnove spomen područja. Udruženje okuplja oko 30 članova koji se finansiraju od članarina, a želja im je da se što pre povežu sa antifašističkim udruženjima širom Hrvatske.

Kultura sećanja

Profesor Slobodan Tomić smatra da ova knjiga ima zadatak da sačuva trajno sećanje na Ivančane ali i Podunavske Švabe koji su živeli u Šidskim Banovcima, a koji su prema njegovom mišljenju ostavili snažan pečat na razvoj pustare Ivanci kao i ljudi koji su tamo živeli i stalno pristizali.

– Knjiga Ivanci – selo kojeg više nema je zajedničko delo mnogih ljudi. Na knjizi smo, pored autora, radili profesor Dušan Lukić iz Šida i ja i mogli smo se potpisati kao priređivači, ali smo se odrekli autorstva. Koristili smo se feljtonom koji je o Ivancima objavljen u Večernjim novostima 1978. godine, prevodili smo kraće tekstove o Ivancima sa nemačkog jezika, upotrebili smo privatne prepiske i beleške. Knjiga ostaje Ivančanima. Ivanci su nastajali i nestajali. Prvi zapisani podatak o postojanju naselja Ivanci našao sam u turskom defteru iz 1566. godine. Bili su tada u sastavu ditriha ili sreza Nemci, danas Nijemci. U defteru su upisana imena Ivančana. Na osnovu ovog deftera ne znamo kada su Ivanci osnovani i do kada su trajali, jer posle proterivanja Turaka iz Srema, nalazimo Ivance kao toponim. Toponimi su stariji od prezimena i samim tim su važniji za rekonstrukciju starih slovenskih, paganskih imena. Smatram da je 1860. godina važna za Ivance, jer je tada u Nove Banovce, današnje Šidske Banovce došao Andreas Ketnbah sa svojom i još nekoliko švabskih porodica. Andreas je od grofa Elca kupio Ivance i od močvarnog i pošumljenog zemljišta napravio plodno tlo, zaposlivši veliki broj Srba kojima je obezbedio školu, nastavnike, savremenu poljoprivrednu mehanizaciju, telefonsku vezu i drugo. Banovačke Švabe protestanti za razliku od Ilačkih Švaba katolika, nisu dozvolili da Srbima dlaka sa glave padne za vreme Drugog svetskog rata. No i pored toga oni su zajedno sa ostalima nakon rata proglašeni narodnim neprijateljima i proterani su sa ovog područja. A ostavili su zaista snažan pečat u kulturi, graditeljstvu i ostalim područjima. Banovačke Švabe su zbrinjavale porodice Ivančana preživelih u ratu, sve dok oni nisu dobili trajan smeštaj i domove u Ilači, Tovarniku i Šidskim Banovcima – istakao je Tomić.

Prema Tomićevim rečima, u Ivancima je bilo dosta mešovitih brakova i često su katolički sveštenici iz Ilače dolazili u Ivance radi prekrštvanja Ivančana iz pravoslavne u katoličku veru. Ali to nije dalo rezultata.

Tomić je zločin u Ivancima okarakterisao kao zločin genocida.

– U Ivancima se 30. novembra 1943. godine dogodio zločin genocida koji je organizovan od strane ustaša monstruozne tvorevine Nezavisne Države Hrvatske. Oni su uz pomoć nemačkih nacista klali i ubijali, palili sve što se kretalo i micalo. Ivanci su kao selo nestali, a Ivančani su pobijeni, u jamu bačeni i zatrpani samo zato što su bili Srbi i potomci slavnih solunskih dobrovoljaca. Ovih dana kada obeležavamo 72 godine pobede nad fašizmom, sa raznih strana pristižu poruke koje možete u ovoj knjizi prepoznati. Svedoci smo razbijanja ćiriličnih tabli u demokratskoj i evropskoj Hrvatskoj. One su razbijane i u Ivancima. Razbijen je i spomenik Ivanačkim junacima, nejači, starcima i nemoćnima jer i njihova imena su bila ispisana ćirilicom. Pričaju da u Jasenovcu nije bilo baš toliko mrtvih, da nisu umrli od ustaške ruke, a i ako jesu možda su umrli pravedno i sa ciljem. Potomci Ivančana znaju broj i imena mrtvih i znaju da su umrli od ustaške ruke. Ali o tome nisu smeli da govore. Svi mi koji smo tu istinu znali ćutali smo, jer je tako bilo propisano i naređeno, a zarad čega, to ni oni koji su te propise donosili nisu osvestili, jer su im vladajući ideolozi danonoćno ispirali mozgove. Ali, ako i danas ćutimo, ne kažemo i ne napišemo istinu, ako ne polažemo vence i ako ne bude više nekoga da nastavi tradiciju, neće se razlikovati istina od laži. To se zove prekrajanje istorije. Niko nema pravo da poništi uspomenu na Ivančane, na naše slavne pretke i da dovede u sumnju ono što je generacija pobednika uradila. Ovom knjigom dajemo doprinos kulturi sećanja koja mora da se neguje kao hleb naš nasušni, jer je ona deo našeg identiteta, a posebno je važna za srpski narod koji već vekovima živi na teritoriji Hrvatske. Moramo pamtiti da bismo poštovali one koji su stradali, da nam se zločini ne bi ponovili, ali moramo pamtiti i da ne bismo sopstvene ruke zločinom uprljali – zaključio je Tomić.

Udruženje Ivančana će i dalje nastaviti promovisati ovu knjigu, a sav prihod od prodaje namenjen je za obnovu spomenika stradalim Ivančanima. Knjiga se može kupiti u Srpskom kulturnom centru u Vukovaru ili direktno od autora.

Fotografije: Srpski kulturni centar Vukovar