U Bileći, hercegovačkom gradiću, nedaleko od Trebinja, u narednih nekoliko godina trebalo bi da bude izgrađen multifunkcionalni centar posvećen Donskom kadetskom korpusu, jedinici sastavljenoj od pripadnika carske ruske vojske koji su se u ovom kraju obreli početkom 1921. godine. Dogovoreno je to na sastanku članova Ruskog geografskog društva Republike Srpske i predstavnika ruskog grada Novočerkaska, gdje je početkom mjeseca obilježena 140. godišnjica od osnivanja Donskog kadetskog korpusa. Sjećanje na boravak ruskih vojnika u Hercegovini u prvoj polovini dvadesetih godina prošlog vijeka osvježeno je 2021, sto godina nakon njihovog dolaska. Bio je to period kada su u javnosti još bili jaki utisci emitovanja serije „Senke nad Balkanom“ u kojoj je Dragan Bjelogrlić važnu ulogu dao „bjelogardejcima“, vojnicima koje je predvodio Petar Vrangel i koji su spas od odmazde boljševika pronašli na području nekadašnje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (Kraljevina SHS). O boravku Vrangelovih vojnika u Beogradu i ranije se znalo mnogo, ali činjenice o tome da je nekoliko stotina njih boravilo u Bileći ostale su u drugom planu, a tamo je naročito ostao podatak da su upravo Rusi udarili temelje društvenog i kulturnog preporoda tog grada.

Podsjećanja radi, ruske vojnike raširenih ruku u Beogradu dočekao je petrogradski student, kralj Aleksandar, a njegovom odlukom jedan dio vojnika primio je u svoju vojsku. „Samo nam je Kraljevina SHS pružila ruku pomoći. Sve ostale velike države s kojima je Rusija prolila rijeke krvi u različitim ratovima, požurile su priznati vlast crvenih nasilnika“, govorio je 1926. godine baron Vrangel.

Prema procjenama istoričara, na područje Kraljevine SHS stiglo je više od 40.000 Vrangelovih vojnika. Uglavnom su pristizali morskim putem, pa se jedan dio njih zadržao u lukama poput Dubrovnika ili Crikvenice. Najveći broj je stigao u Beograd, a jedan odred koji je činilo oko 300 ljudi stigao je do Bileće, i to iz Slovenije, preko Broda, Sarajeva, Mostara i Trebinja.

Kada je prije dvije i po godine obilježena 100. godišnjica od njihovog dolaska, sadašnji direktor Donskog kadetskog korpusa Andrej Aleksandrovič Rembajlo podsjetio je na zapis jednog od kadeta koji je naveo da je Bileća postala njihova druga domovina. „Korpus se nalazio u veoma teškim uslovima zbog građanskog rata u Rusiji. Prvo njihovo utočište bio je Egipat, potom Bileća, a poslije i Goražde i Bela Crkva u Srbiji“, rekao je Rembajlo.

Bio je novembar 1921. kada su „Donci“ smješteni u tadašnji „Lager“, a sadašnju bilećku kasarnu. Objekat je bio oštećen i zjapio je prazan od završetka Velikog rata, ali su ga ruke ruskih vojnika obnovile i pretvorile u drugi dom. Jedan od kadeta, Miša Zalenski, zapisao je tada da im je Trebišnjica koja je proticala podno „Lagera“ bila zamjena za njihov Don. „Sagradili su i crkvu, osnovali pjevačko društvo, pokrenuli dva časopisa, igrali pozorišne predstave. Bila je to jedna intelektualna armija budući da je tada u Bileći bilo više od 200 njihovih naučnika iz najrazličitijih oblasti“, kaže Miodrag Hrnjez, predsjednik udruženja „Osvit“, koje baštini sjećanje na boravak ruskih vojnika u Hercegovini.

Otvorili su i ambulantu i, što je najvažnije, školu tako da je dosta Bilećana završilo čuvenu rusku školu. Najbolji matematičari su bili polaznici ruske škole. Tu školu završili su ugledni Hercegovci Jefto Vučinić, Krsto i Nikola Tabaković, kao i čuveni profesor matematike bilećke gimnazije Golub Kureš, po kome srednjoškolski centar u Bileći danas nosi ime.

Rusi su vodili računa o svim oblastima života, a naročito u prosvjeti i kulturi, pa su u Bileći formirali i pozorište na čijem čelu je bio general Aleksandar Ivanović Vasiljev. Od „Lagera“ su napravili grad u gradu. Imali su pjevačku i trubačku grupu. Na praznike su izvodili koračnice. Kadeti su se u Bileći zadržali pet godina, sve do 1926. Gradu su posvetili i dvije pjesme, a iz kadestkih klupa 100 kadeta diplomiralo je kasnije na Beogradskom univerzitetu, 28 na Zagrebačkom sveučilištu, 12 na univerzitetima van Jugoslavije, 48 na vojnim akademijama i 21 na posebnim inženjerskim školama. Jedan od tih bilećkih „Donaca“ učestvovao je 1936. na Olimpijskim igrama u Berlinu. Prema nekim istorijskim izvorima, uoči Božića 1922. „Donce“ je u Bileći obišao i lično general Vrangel. Taj je događaj obilježen velikim slavljem. Na današnjem bilećkom groblju i dalje stoji šest nadgrobnih spomenika, koji svjedoče o boravku „Donaca“ u tom kraju. Tu su, procjenjuje se, sahranjena 22 vojnika. Dio tog groblja je ograđen i u „Osvitu“ ga smatraju dijelićem carske, nebeske Rusije koji se spustio u Bileću. „Doncima“ u čast na groblje izlaze nekoliko puta tokom godine, obavezno 17. jula, na dan obilježavanja stradanja ruske carske porodice Romanov.