Ako imate bilo kakav afinitet prema književnosti, da i ne govorimo o eventualnoj činjenici ako ste strastven čitalac, a naročito pisac, za vas je posljednja dekada oktobra mjeseca posebno vrijeme. To je vrijeme Sajma knjiga u Beogradu. Ključni dio Sajma održava se u Hali 1. Svi važni izdavači su u ovoj hali, a oni najveći imaju posebna mjesta, sa štandovima na sprat. Sa tih gornjih etaža najljepše se vidi veličanstvena kupola Hale 1. Lijepo je podići pogled na Sajmu i zagledati se u kupolu. Skupa sa Miloradom Pantovićem i Milanom Krstićem, tu kupolu je projektovao Branko Žeželj.
Iako je ubjedljivo najpoznatiji po mostovima koje je projektovao, meni se nekako kad pomislim na Branka Žeželja misao često vraća upravo na ovu sajamsku kupolu. A u Novom Sadu, u kojem danas nažalost razni ponosni „autonomaši“ vrijeđaju i ponižavaju izbjeglice s druge strane Dunava, Save i Drine, upravo je Žeželjev most jedan od najprepoznatljivijih gradskih simbola. Pri tom se često zaboravlja da je Branko Žeželj rođen u – Benkovcu.
I ne samo da je Žeželj rođen u Benkovcu (14. marta 1910. godine), nego je i gimnaziju završio u Splitu. Čovjek je, dakle, rođen u Austro-Ugarskoj, dok je gimnaziju završio u Kraljevini SHS, no u to je vrijeme Split, znamo, bio jugoslovenski. Fakultetsko obrazovanje vodi ipak Žeželja u Beograd i njegov će život do samoga kraja u budućnosti biti vezan za Srbiju.
Nakon što završi fakultet, kao dvadesetosmogodišnjak postaje profesor srednje Tehničke škole u Beogradu. Prve tri godine rata je nemački ratni zarobljenik, a nakon bega sa robije pridružuje se NOB-u. Radio je kao diplomata u institucijama jugoslovenskim, između ostalog kao direktor Saveznog građevinskog instituta s koje pozicije će sve češće izlaziti i na evropski – i još širi – teren. Profesionalno je gostovao, između ostalog, u Lenjingradu, Moskvi, Kijevu, Pragu, Budimpešti, Atini, Milanu, Rimu, Parizu, Londonu, Havani te Njujorku. Od šezdesetih godina dvadesetog veka, Žeželj je redovni profesor Građevinskog fakulteta u Beogradu. Bio je takođe i član Srpske akademije nauka i umetnosti, kao i Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine.
Svoj prvi most Žeželj je projektovao kod Kraljeva, preko Smailske reke. A svoje najslavnije mostove nešto kasnije gradi u Vojvodini, preko Tise i Dunava. Tri najvažnija i najprepoznatljivija mosta Branka Žeželja su onaj preko Tise kod Titela, te dva preko Dunava – onaj kod Beške i onaj u Novom Sadu. Potonji je građen između 1957. i 1961. godine. Divna je anegdota sa svečanog puštanja u promet ovog mosta. Razni skeptici su izražavali sumnju u njegovu bezbjednost. Da bi pokazao šta on kao projektant misli o tome, u prvim satima kad je most otvoren za saobraćaj, Žeželj je bio u čamcu na Dunavu, direktno ispod mosta, sa idejom da ako se most uruši, on će biti jedan od onih koji će izgubiti život. To strašno podseća na skorašnji koncept Nasima Nikolasa Taleba koji on zove „Koža u igri“. Sam Taleb kaže da su u starom Rimu projektanti građevina koje se iz čista mira uruše osuđivani na smrt. Takođe, jako je prepoznatljiv i most kod Beške koji je Žeželj izgradio. Svi putnici između Beograda i Novog Sada negde na pola puta prelazeći taj most simbolički odaju počast Branku Žeželju.
Vratimo se, međutim, njegovom novosadskom mostu, vjerovatno najpoznatijem njegovom djelu. On se nije srušio jer je loše projektovan, ali ga jesu srušili projektili NATO saveza tokom bombardovanja SR Jugoslavije 1999. Most je u međuvremenu obnovljen, a interesantno je da je obnova trajala duže od izvorne izgradnje. Izgradnja je, naime, trajala četiri godine, a obnova šest (2012 – 2018).
Branko Žeželj nije dočekao rušenje svog mosta. Umro je u februaru mjesecu 1995, nekoliko mjeseci prije Dejtonskog mirovnog sporazuma, pola godine prije nego što su svi njegovi sunarodnici protjerani iz njegovog šireg zavičaja. Imao je pune osamdeset i četiri godine, a jedva tri-četiri nedjelje su ga dijelile od osamdeset i petog rođendana.
Dvadeseti vijek bio je, između ostalog, doba betona. Kao graditelj, Žeželj je bio svojevrstan pjesnik betona. „Beton ima svoje ćudi, propinje se, otima se, ne da se. Ali je vaše da ga zaustavite, da ga pokorite, da sve bude kako vi hoćete i da doživite ono što doživi vešti konjanik u sedlu: fini osećaj ugodnosti i superiornosti“, govorio je Branko Žeželj. A kao neka vrsta nekrološkog akorda u sjećanju na njega uvijek se vrijedi sjetiti jednog od najpoznatijih Andrićevih esejističkih početaka: „Od svega što čovek u životnom nagonu podiže i gradi, ništa nije u mojim očima bolje i vrednije od mostova. Oni su važniji od kuća, svetiji od hramova. Svačiji i prema svakom jednaki, korisni, podignuti uvek smisleno, na mestu na kom se ukrštava najveći broj ljudskih potreba, istrajniji su od drugih građevina i ne služe ničem što je tajno ili zlo.“
