Na osnovu istraživanja u sklopu projekta „Raspored naseljenosti i kretanje srpskog stanovništva u Hrvatskoj (1880 – 2011)” donosimo sažeti prikaz razvoja stanovništva u Hrvatskoj po gradskim naseljima, kao presjek kroz 12 provedenih cenzusa.  Iz većeg broja gradskih naselja odabrali smo, u prvom redu, one najveće po broju stanovnika i nekoliko karakterističnih po većem udjelu srpskog stanovništva u njima 1991. godine. Od 12 cenzusa, odabrali smo one koji na neki način obilježavaju  „epohu“ – početak, ulazak u novo stoljeće, početak i kraj najdužeg državno-pravnog razdoblja socijalističke Jugoslavije, te cenzus iz 2001. godine proveden u samostalnoj Republici Hrvatskoj.

Cjelokupna statistička građa koja se ovdje opisuje, sistematizirana i prilagođena čitateljima za korištenje u elektronskom obliku, može se vidjeti u Grafičkom prikazu narodnosnog sastava stanovništva Hrvatske od 1880. do 2011. godine.

Srbi u Rijeci

U ovdje razmatranom dugoročnom periodu od 121 godinu, ukupno stanovništvo gradskog naselja Rijeke se kontinuirano povećavalo, tako da se pri kraju tog perioda 1991. godine stanovništvo skoro ušesterostručilo (bazni indeks iznosio je 568,68). Ali taj rast je tekao dosta sporo i neujednačeno. Tako se za vrijeme Austro-Ugarske ukupno stanovništvo više nego udvostručilo (bazni indeks je iznosio 229,80), ali s velikim promjenama u etničkom sastavu: hrvatsko stanovništvo koje je bilo do 1890. godine većinsko sa 97,14% udjela, 1900. i 1910. godine postaje manjinsko, sa 48,16% odnosno 40,94% udjela, na račun povećanja udjela nehrvatskog stanoništva sa 2,43% (1890. godine) na 51,53%, odnosno 58,47% 1900. i 1910. godine.

Za vrijeme socijalističke Jugoslavije, neposredno poslije Drugog svjetskog rata, Rijeka se počinje industrijski intenzivno razvijati, pa tako i stanovništvo, koje se na kraju tog perioda 1991. godine povećalo oko 2,5 puta (bazni indeks je iznosio 245,73). Hrvatsko je stanovništvo povratilo svoj većinski status, pa u tom periodu njegov prosječan udio iznosi preko 72%.

Udio srpskog stanovništva na početku promatranog perioda, sve do 1910. godine, simboličan je: ispod 1%, da bi se poslije u okviru socijalističke Jugoslavije, od 1948. godine pa nadalje, taj udio stalno povećavao i 1991. godine dosegao maksimum od 11,25% ili 18.891 stanovnika.

Ostale skupine, na početku ovog perioda 1948. godine, još imaju visoki udio od 43,37%, ali u kasnijim cenzusima se kontinuirano smanjuju, sve do razine od 18,99% 1991. godine.

Na kraju ovog perioda (1991. godine), demografska struktura gradskog naselja Rijeke ovako se formirala: Hrvata je bilo 69,76%, Srba 11,25% i ostalih narodnosnih skupina 18,99% u ukupnom stanovništvu.

Cenzus proveden 2001. godine u samostalnoj Republici Hrvatskoj svjedoči o velikim strukturnim promjenama stanovništva. U odnosu na demografsku sliku stanovništva iz 1991. godine, kvantitativne promjene dogodile su se u sljedećim elementima prema popisu iz 2001. godine: ukupno stanovništvo je smanjeno za 24.164 stanovnika; hrvatsko stanovništvo je smanjeno za 1.598 stanovnika; srpsko stanovništvo je smanjeno za 9.945 stanovnika; ostale narodnosne skupine su smanjene za 12.621 stanovnika.

Demografska slika prema popisu iz 2001. godine, odnosno etnička struktura stanovništva gradskog naselja Rijeke, je sljedeća: Hrvati 80,38%, Srbi 6,22% i pripadnici ostalih narodnosni skupina 13,40% u ukupnom stanovništvu gradskog naselja Rijeke.

U istraživačkom projektu Vijeća srpske nacionalne manjine Grada Zagreba „Raspored naseljenosti i kretanje srpskog stanovništva u Hrvatskoj (1880–2011)”  sudjelovali su: dr. sc. Svetozar Livada (voditelj), Vladimir Cvjetićanin, prof. i Nikola Lunić, prof. sa suradnicima