Prošlogodišnji popis stanovništva Srbije pokazao je da je broj Jugoslovena porastao za skoro 4.000 od prethodnog popisa koji je održan 2011. godine. Prema konačnim rezultatima popisa iz 2022. godine koji se tiču nacionalne pripadnosti stanovništva, objavljenim krajem aprila, u Srbiji su se 27.143 građanina izjasnila kao Jugosloveni. Uz povećan broj građana ruske nacionalnosti u odnosu na prošli popis, čija je brojnost sasvim razumljiva s obzirom na rat u Ukrajini, ovo je jedan od retkih zabeleženih skokova kad je nacionalna pripadnost u pitanju. Zanimljivo je i da je skoro pola miliona građana (458.211) odbilo da se izjasni o nacionalnoj pripadnosti ili nisu dali odgovor na to pitanje. U toj kategoriji su i oni čiji su podaci iz određenih razloga unošeni iz administrativnih izvora, ali i oni koji su se izjašnjavali kao „džedaj, vanzemaljac, marsovac, svemirac, klingonac, stanovnici planete Zemlje, kosmopolite, Zvezdaši, Partizanovci, hobiti, liliputanci, vikinzi, apači, pankeri, šišarke, pokemoni, rokeri, vampiri…“.

Kako objasniti to što je između poslednja dva popisa porastao broj Jugoslovena, iako je Jugoslavija sve dalje u prošlosti? Ako pogledamo podatke o tome kako se taj broj kretao, u Srbiji se 1971. godine 123.824 građana izjasnilo kao Jugosloveni, a rekordan broj Jugoslovena u Srbiji zabeležen je 1981. godine – 441.941. Na tom popisu se Jugoslovenima u čitavoj Jugoslaviji izjasnilo 1,2 miliona ljudi – 1.219.024. Od 1981. godine taj broj se značajno smanjivao, a pogotovo od 1991. godine i raspada bivše države.

Kako se dogodilo da se, iako neznatno, broj Jugoslovena poveća? Čak su se javile pojedine inicijative otvoreno „projugoslovenski orijentisanih“ građana da se izbore za status nacionalne manjine, iako nije najjasnije kako to misle izvesti jer ne ispunjavaju kriterijume za takav status. Da li su se neki građani predomislili u odnosu na svoje „osećaje“ pre deset godina ili su se rodili neki novi Jugosloveni, „jugo-bumeri“, po čemu se tačno identifikuju… To ipak nije bilo predmet upitnika, pa možemo samo nagađati. Mnogi smatraju da je ovakvo izjašnjavanje neka vrsta kritike društva i velike disproporcije između bogatih i siromašnih, nedostatka radničkih i ženskih prava. Dakle, ni etničko, ni antietničko, već opredeljenje iznad ovog koncepta. Većina analitičara i sociologa je mišljenja da je porast broja Jugoslovena u Srbiji posledica neke vrste otpora i razočaranja dominantnim nacionalističkim okvirima u svim državama koje su nastale od raspada Jugoslavije.

Ako pogledamo brojke u Hrvatskoj, po toj logici bi nacionalizam trebalo da je mnogo „mirniji“ ili da je prag tolerancije na njega neuporedivo veći… Jer je najdrastičnije „osipanje“ broja Jugoslovena vidljivo na primeru Hrvatske. I u Hrvatskoj je, doduše, zabeleženo par skokova, ali procentualno skoro pa zanemarivih. Brojke su se značajno menjale od 1971. godine, kada je prvi put data mogućnost stanovnicima tadašnje socijalističke Jugoslavije da se izjasne kao posebna grupa – Jugoslaveni. Te godine se Jugoslovenima izjašnjava 84.118 stanovnika Hrvatske. Na sledećem popisu iz 1981. tako se izjašnjava čak 379.057 stanovnika Hrvatske. Već prema popisu stanovništva iz 1991. godine broj Jugoslovena u Hrvatskoj smanjuje se na 106.041. a na popisu 2001. bili su u nivou statističke greške – ukupno njih 176. Naredne decenije, broj se blago popeo na 331, da bi se na poslednjem popisu, 2021. godine 942 građanina Hrvatske izjasnila kao Jugosloveni.

Brojka je čak i procentualno i dalje enormno manja od one koja je zabeležena u Srbiji, gde je trenutno 27.143 izjašnjenih Jugoslovena. Bilo da se radi o nekoj vrsti otpora ili nostalgije, ovakvo opredeljenje ne mora da bude motivisano nekim svesnim promišljanjem. Kao ni kalkulacijama o ekonomskim, kulturnim ili često zazivanim državotvornim „benefitima“ koje su pojedinačni narodi u bivšoj državi „stekli“. Brojevi se mogu tumačiti na razne načine i uvek će njihovo čitanje zavisiti od znanja, iskustva i stavova onog ko ih čita, ali sami brojevi ostaju neupitni.