Milorad Pavić (1929 – 2009) jednom je prilikom zapisao: „Nisam nikoga ubio, ali mene su ubili mnogo pre smrti. Za moje knjige bilo bi bolje da im je autor neki Turčin ili Nemac. Bio sam najpoznatiji pisac najomraženijeg naroda na svetu – srpskog naroda.“ Na izvjestan način to je bio logičan nastavak njegovog čuvenog autopoetičkog iskaza nakon objavljivanja „Hazarskog rečnika“ kad je primijetio: „Do juče sam bio najnepoznatiji srpski pisac, a danas sam – najpoznatiji.“

Milorad Pavić je rođen u Beogradu 15. oktobra 1929. U nekoj numerološko-ironičnoj istoriji srpske književnosti moglo bi biti zabilježеno da je rođen tačno – u dan tačno! – sedamdeset godina uoči smrti Danila Kiša. A u srpsku književnost Pavić je isprva ušao kao pjesnik i kao profesor.

Tokom sedamdesetih godina prošlog vijeka, u književnim i univerzitetskim krugovima Milorad Pavić nije bio nepoznat lik. On se bavio epohom baroka u srpskoj književnosti, kao i likom i djelom Vojislava Ilića. U nekom trenutku počinje zaista i da piše umjetničku prozu, isprva kratke priče. Iz današnje perspektive, među tim pričama je od početka bilo i nekoliko malih remek-djela, ali to nije nužno bilo notirano u realnom vremenu. U šest godina, od 1976. do 1982, Pavić je objavio četiri knjige priča i sve su bile, u najmanju ruku, natprosječno dobre unutar godišnje domaće produkcije. Ipak, na nivou masovne književne publike, on praktično nije postojao. Između knjige priča „Duše se kupaju poslednji put“ (1982) i romana „Hazarski rečnik“ (1984) prošle su samo dvije godine, ali kad je o recepciji riječ, kao da su prošli vjekovi.

Praktično četrdeset godina kasnije, zavodljivo bi bilo razglabati o razlozima. Na mikro-planu i na planu stilistike, to nije baš bila neka pretjerana revolucija. Dobar čitalac koji je čitao Pavićeve priče, lako će prepoznati pavićevsku rečenicu u „Hazarskom rečniku“. Ono što je bilo novo, bila je ta vješta postmodernistička igrica sa formom rječnika i sa različitim verzijama iste priče. Takođe, tema Hazara je bila „vruća“, nedugo prije Pavića, tom se tematikom, na potpuno drugačiji način, naravno, bavio Artur Kestler. Naposljetku, i varijanta sa „muškim“ i „ženskim“ primjercima knjige imala je zgodan marketinško-komercijalni potencijal. A opet, kao i kod svakog mega uspjeha, i ovdje postoji faktor slučaja i sreće.

Knjiga je doživjela veliki uspjeh, i kod kritike i kod publike, u ondašnjoj Jugoslaviji, ali je takođe privukla i ogromnu pažnju kod inostranih izdavača. U prevodima na brojne velike jezike, „Hazarski rečnik“ je dobivao hvalospjevne recenzije i inspirativne interpretacije.

Ipak, sa početkom ratnog raspada Jugoslavije, Pavićeva recepcija na Zapadu se mijenja. O tome je najupućenije pisao Boris Bulatović: „Pavić je primer autora koji svedoči o tom neverovatnom obrtu do kog je došlo u veoma kratkom vremenskom rasponu, a da se pritom samo književno delo uopšte nije promenilo. Do sredine devedesetih godina Pavić je bio veličan, već je uveliko izašao ‘Hazarski rečnik’ u prevodima i niko ga na Zapadu nije kritikovao. Kako je davao izjave u intervjuima za strane i domaće medije, a i pojedini autori sa ovih prostora su doprineli začinjanju te negativne Pavićeve reputacije u inostranstvu, tako se odjednom potpuno menja ta dominantna paradigma iz koje se tumači njegovo delo. Govori se o nekakvoj tesnoj korespondenciji između Pavićevih političkih stavova, koje je eksplicirao u svojim intervjuima, i idejnog sveta njegovih romana, koji se onda iz takve perspektive ukazuju kao nekakva literarno transponovana poruka o srpskoj pravoslavnoj ugroženosti.“

Poslije „Hazarskog rečnika“ Pavić je pomalo hazardski ili hazarderski pokušavao da na novi način „reprizira“ koncept svog najuspješnijeg romana. Uzalud. Ipak, i nove knjige su mu bilе čitane i tražene, mada su po pravilu negativno uspoređivane sa „Hazarskim rečnikom“.

Kritika je Paviću uglavnom pjevala ode. Rijedak izuzetak je knjiga Jasmine Ahmetagić „Unutrašnja strana postmodernizma“. Prije dvadesetak godina, ta književno-kritička knjiga postala je čak i masmedijska tema. U to vrijeme, Ahmetagić je u jednom intervjuu izjavila: „Ova knjiga, baveći se pogledom na teoriju, baveći se Pavićem, objašnjavajući jednog autora kroz postmoderni pogled na svet, objašnjavajući šta je postmoderna teorija za tipičnog autora postmodernizma, ne odvaja autora od onih književnih kritičara koji su od njega napravili mit. Napraviti od takvog pisca mit, nije moguće ukoliko se na određen načina ne zloupotrebi reč. Reč je mnogo zloupotrebljena u poslednjih desetak godina, i u sferi književnosti, kao i u drugim sferama. Knjiga ne može da se bavi Pavićem i nekim raskrinkavanjem njegovog dela i kritike, a da na neki način ne zahvati književno-kritičarske karijere. (…) Ova knjiga ne ide nikome u prilog. Ona obuhvata sve što je ikada napisano Pavićem u našoj književnosti, što je pročitano, apsolvirano, što je rečeno, i ono što je dobro i ono što nije dobro. Malo toga dobrog je rečeno, malo je pametnog rečeno. To sve je rečeno u ovoj knjizi. Pri tome ne mislim da sam glavni arbitar, ali ako neko neće da objavi knjigu, onda znači da neće dijalog.“

Milorad Pavić je umro 30. novembra 2009, dakle, tačno mjesec i po dana nakon svog osamdesetog rođendana. Vrijedi još napomenuti kako je osim doprinosa književnosti i književnoj istoriji, Pavić upamćen i kao odličan književni prevodilac, ponajviše Aleksandra Puškina.