Proglas srpske kraljevine početkom 13. veka po formatu je događaj visoke kategorije u nacionalnoj istoriji. Srpski narod i srpska država su 2017. godine poroslavljali osam vekova od prvog kraljevskog krunisanja jednog vladara. Stavivši kraljevski venac na glavu, te 1217. godine, Stefan Prvovenčani, srednji sin Stefana Nemanje, poneo je prvu titulu kralja.

Pre nego što je krunisan, Stefan je na saboru u Rasu 1196. godine proglašen velikim županom, nasledivši titulu od oca i vladalačke dinastije Nemanjića. Nakon krunisanja, njegova titula je glasila „Stefan, po milosti Božijoj, venčani prvi kralj sve srpske zemlje, Dioklije i Travunije, Dalmacije i Zahumlja“.

Samo krunisanje velikog župana Stefana Nemanjića obavljeno je u drugoj polovini 1217. ili početkom 1218. godine. Savremena naučna istoriografija ipak je na stanovištu koje događaj krunisanja u drugoj polovini 1217. godine potkrepljuje istorijskom činjenicom – papski legati su te godine u avgustu mesecu na putu do Srbije prošli kroz Split.

Na osnuvu kovanica i freski može se zaključiti da se kruna, koja je pristigla iz Rima, sastojala od simboličkog zlatnog ljiljanovog venca, a ubrzo nakon krunisanja Stefan je odlikovan laskavim zvanjem „Prvovenčani” stoga što je upravo on bio prvi među nemanjićkim vladarima koji se, kako se tada govorilo, ovenčao vladarskim vencem.

Dva krunisanja?

Deo Srba nikada nije poverovao u to da je prvi kralj u dinastiji Nemanjića svoju krunu dobio od strane rimskog pape. Neretko se u literaturi možemo sresti sa pričom o dva krunisanja: 1217. godine u crkvi Svetih apostola Petra i Pavla od strane papskih legata, a potom i 1221. godine u manastiru Žiča rukom Stefanovog mlađeg brata Rastka (Svetog Save). Ovu tvrdnju, posebno u XX veku, zagovarali su episkop ohridski i žički Nikolaj i arhimandrit Justin (Popović). Oni su išli toliko daleko da su tvrdili da se krunisanje iz 1217. godine, obavljeno od strane papskih legata posebnom krunom za tu priliku donetom iz Rima, nije čak ni dogodilo. Pozivajući se na svedočenja srednjovekovnih letopisaca Teodosija i Domentijana koji nisu prisustvovali samom činu krunisanja, oni su svesno zanemarivali i to da je upravo Domentijan zabeležio kako je Sveti Sava, navodno, uputio jednog od svojih episkopa, Metodija, u Rim da bi papi odneo pismo sa molbom da Stefana prizna za kralja i u Srbiju pošalje krunu kojom bi ga Sava krunisao.

Međutim, Teodosije i Domentijan svoja dela pišu znatno kasnije i niti jednom jedinom rečju ne spominju Stefanovo krunisanje za kralja koje se dogodilo 1217. godine.

No, i ovo je još jedan u velikom nizu mitova koji ni na koji način ne korespondiraju sa istorijskim činjenicama. Prihvatali mi to ili ne, ostaje neupitno da je veliki župan Stefan Nemanjić bio krunisan za kralja 1217. godine u mesecu avgustu, najverovatije 8. avgusta, u crkvi Svetih apostola Petra i Pavla u Rasu. Obred su obavili posebni izaslanici pape rimskog Honorija III, dok je i sama kruna, za tu priliku, bila doneta iz Rima.

To je bila ista ona kruna, u obliku otvorenog venca, kojom su krunisani i svi preostali kraljevi iz dinastije Nemanjić, a tek je u svrhu čina krunisanja Stefana Uroša Dušana IV Silnog za cara, 1346. godine u Skoplju, bila izrađena posebna carska kruna.

Proglašenje Srbije za kraljevinu bio je istorijski događaj koji je otvorio i osigurao put procvatu društva i jezika i koji je ujedno predstavljao početak jednog velikog, višedecenijskog uzdizanja srpske države, njene trgovine, rudarstva, arhitekture i kulture. Od toga trenutka, pa sve do druge polovine XV veka Srbija je napredovala na mnogim poljima, da bi svoj vrhunac dostigla 50-tih i 60-tih godina XIV veka, kada je dostigla rang carevine.
Prvi kralj iz dinastije Nemanjića zaveštao je izvesnu vrstu kulturno-političke sinteze, a mudrost sinteze je skoro pa jedini način na koji jedna kultura poput srpske, koja traje i izgrađuje se na ukrštanju raznolikih civilizacija, uopšte može da živi i ostvaruje svoje kreativne potencijale.

Zato njegova političko-kulturna sinteza, kojom nikada nije doveo u pitanje identitet naroda, kao ni integritet svoje države, može biti podsticajna i u savremenom trenutku.