Sinoć je u Srpskom kulturnom centru u Vukovaru u okviru programa „SKC sredom“ održana tribina na kojoj je predstavljena Eparhija osječkopoljska i baranjska. O istoriji, radu i značaju eparhije govorio je eparhijski sekretar protojerej-stavrofor Milovan Vlaović.
Eparhija osječkopoljska i baranjska je jedna od pet eparhija Srpske pravoslavne crkve na području Republike Hrvatske, čiji je rad obnovljen 1991. godine na redovnom zasedanju Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve, održanom u Beogradu.
– U istoriji Osječkopoljska i baranjska eparhija poznata je pod nekoliko naziva: pečujska, sečujska, sigetska, mohačka, sečujskoosečka, mohačkosigetska, a dobijala je ime uglavnom po sedištu izvesnog njenog episkopa i po teritoriji koju je zahvatala. Osečkopoljska eparhija, u sastavu Slavonske eparhije, u doba Sofronija Jovanovića postala je osečkopoljski protoprezviterijat, sa 17 mesta, u kojima je bilo 802 doma i 19 sveštenika. Po mnogim mestima u tom periodu podizane su crkve od cigle i kamena, crkvama su dati novi antiminsi, a postavljeni su i tutori koji su brinuli o hramovima, njihovim prihodima i potrebama. Uređivana su i ograđivana groblja. Vladika Sofronije obilazio je parohije i osvećivao nove i već ranije sagrađene crkve, koje još nisu bile tronosane. Uvek se potpisivao kao episkop pakračkoslavonski i osečki. Bilo je to zlatno doba Osečkopoljske eparhije, iako je bila u sastavu Slavonske eparhije, a period episkopa Sofronija bilo je doba velikog napretka i crkvenog života na ovim prostorima, te uređenja i podizanja duhovne kulture srpskog naroda. Nakon smrti episkopa slavonskog Sofronija Jovanovića, Osečko polje i Osečkopoljska eparhija pripojeni su Arhidijecezi karlovačkoj u januaru 1758. godine. To je bilo vreme mitropolita Pavla Nenadovića, koji je bio odličan poznavalac prilika u Osečkopoljskoj eparhiji, jer je kao egzarh učestvovao u njenom pripajanju Karlovačkoj arhidijecezi 1733. godine. Ovom odlukom Osečkopoljska eparhija ostala je u sastavu Sremske arhidijeceze sve do 1991. godine. Iz Osečkog polja, tom prilikom, izuzeta su mesta Čepinski Martinci, Poganovci i Budimci, koji su ostali u sastavu Slavonske eparhije. Za vreme redovnog majskog zasedanja Svetog arhijerejskog sabora 1991. godine trojica episkopa: sremski Vasilije, slavonski Lukijan i bački Irinej podnose Svetom arhijerejskom saboru zajednički predlog o vaspostavljanju Eparhije osečkopoljske i baranjske. 22. maja 1991. godine, Sveti arhijerejski sabor je doneo odluku o vaspostavljanju Osečkopoljske eparhije, čijoj teritoriji je dodata i Baranja. U sastav vaspostavljene Eparhije osečkopoljske i baranjske ulaze: Arhijerejsko namesništvo vukovarsko i Arhijerejsko namesništvo osečko iz Eparhije sremske, Arhijerejsko namesništvo baranjsko iz Eparhije bačke, te parohije i crkvene opštine: Majar, Paučje, Bračevci, Bela Loza, Budimci, Poganovci i Valpovo iz Eparhije slavonske. Sutradan po vaspostavljanju Eparhije osečkopoljske i baranjske 23. maja 1991. godine, Sveti arhijerejski sabor je izabrao i prvog eparhijskog arhijereja za novu eparhiju. Izbor je pao na visokodostojnog arhimandrita Lukijana, nastojatelja manastira Bođani – ispričao je Vlaović.
Vlaović je podsetio na to da je ustoličenje episkopa Lukijana obavljeno u hramu Svetog Velikomučenika Dimitrija u Dalju, uoči Preobraženja, 18. avgusta 1991. godine. Ovog događaja sećaju se i neki sveštenici koji su tada bili na ovim prostorima. Jedan od njih saopštio je zašto je ustoličenje bilo u Dalju.
„Sedište Eparhije trebalo bi biti u Osijeku. Međutim zbog ratnih dejstava na ovom području, privremeno sedište novoizabranog episkopa Lukijana biće u Patrijaršijskom dvoru u Dalju. Drugim rečima, naš episkop biće kao podstanar.“
Prema rečima Vlaovića ustoličenje episkopa Lukijana bilo je pod jakim obezbeđenjem jugoslovenske vojske i teritorijalne odbrane.
– Ubrzo je počeo i pravi rat i to užasan i strašan. Za sve ovo vreme episkop Lukijan nije mogao nikuda ići po Eparhiji kako bi se upoznao sa stanjem, kakav je sveštenički kadar, sastav i broj. Nije mogao sagledati stanje u crkvenim opštinama, jer je rat vladao na čitavom području poverene mu Eparhije – dodao je Vlaović.
Nakon uspostavljanja Eparhije i imenovanja novog episkopa, Patrijaršijski dvor i postojeće patrijaršijsko imanje u Dalju dato je na korištenje i upravljanje Eparhiji osječkopoljskoj i baranjskoj.
– Patrijaršijsko imanje u Dalju, posle Agrarne reforme i nacionalizacije od strane države, sastojalo se od 50 hektara oranice i šume u ataru Kamarište preko Dunava, u Bačkoj, a dobijen je i jedan vinograd na Čvorkovcu u Daljskoj planini, površine 3 katastarska jutra. Imovina na teritoriji Bačke nije data na upravljanje vaspostavljenoj Eparhiji, već je i nadalje ostala pod kontrolom Patrijaršijskog upravnog odbora. Vaspostavljenjem Eparhije osečkopoljske i baranjske 1991. godine i dolaskom episkopa Lukijana, preduzeti su značajni radovi na sanaciji dvora, vraćanje prvobitnog izgleda i slave ovog istorijski značajnog zdanja. Patrijaršijski letnji dvorac služi kao rezidencija episkopa osječkopoljskog i baranjskog. Pored prostorija za stanovanje episkopa, tu su i kancelarije episkopa, sala za sednice i bratske sastanke sveštenika –istakao je Vlaović.
Po dolasku na čelo Eparhije, episkop Lukijan je ustanovio i Eparhijsku slavu – Svetog Stefana Štiljanovića, kojeg Srpska pravoslavna crkva proslavlja 17. oktobra. Eparhija izdaje i časopis „Preobraženje“ koji izlazi tri puta godišnje – o Božiću, Vaskrsu i Velikoj Gospojini.
Duhovni život Eparhije osječkopoljske i baranjske
Osječkopoljska i baranjska eparhija danas ima četiri arhijerejska namesništva: Baranjsko, Osječko, Vukovarsko i Borovsko. Eparhija ima samo jedan manastir, u Daljskoj planini, posvećen Uspenju Presvete Bogorodice. Na prostoru Eparhije trenutno radi 39 sveštenika, 4 đakona i 3 monaha. Veronauka se uči u svim osnovnim i srednjim školama gde učenici pohađaju nastavu po programima za nacionalne manjine.
Za Privrednikov portal, eparhijski sekretar protojerej-stavrofor Milovan Vlaović je rekao da je Eparhija osječkopoljska i baranjska jedna od najorganizovanijih eparhija, sa najvećim brojem sveštenika, crkvenih opština i vernika iako je teritorijalno najmanja.
– Po tome se razlikujemo od ostale četiri eparhije u Republici Hrvatskoj. Druge eparhije su u težoj poziciji od naše, jer imaju manje vernika i sveštenika. Život eparhije je organizovan prema Ustavu Srpske pravoslavne crkve, prema kojem se živi i vlada. Sveštenici su prema Ustavu crkve dužni da bogosluže, to je njihova prva i najvažnija dužnost a onda da ispunjavaju i sve ostale dužnosti koje im sleduju prema crkvenom zakonu. Možemo biti zadovoljni obnovom crkava i parohijskih domova na području naše eparhije, jer su u velikom broju obnovljeni. Trenutno su u izgradnji dve nove crkve na mestima gde ranije nisu postojale, u Borovu Naselju i Silašu a grade se i dve nove crkve u Baranji. U Čepinu imamo porušenu crkvu koja nije obnovljena i za koju se priprema projektna dokumentacija. Takođe, ima nekoliko sakralnih objekata koji su prepušteni zubu vremena i propadaju, tako da možemo reći da su neke crkve delimično, a neke u potpunosti obnovljene. Na prostoru Eparhije osječkopoljske i baranjske postoji 61 crkva i 47 parohija.
Povratak kulturnog blaga iz Srbije iznet u ratnim vremenima ide nekim svojim tokom. Mi nismo zadovoljni dinamikom vraćanja, ali postoje međudržavne komisije koje to svojim dogovorima rešavaju. Dobar deo imovine je vraćen.
Što se tiče svešteničkog podmlatka, mogu reći da ne oskudevamo. Imamo dovoljan broj sveštenika, čiji je prosek godina 40. Zanimanje naših đaka za studij Bogoslovije je velik. Trenutno u Eparhiji imamo i jednu ženu, diplomiranu teologinju koja predaje veronauku. Sveštenički poziv je težak, mukotrpan i zahtevan ali ako se radi iz ljubavi onda je sve lakše. Kada sam ja studirao Bogosloviju, živeli smo u nekom drugom vremenu, kada je crkva bila na marginama društva i bilo je teško školovati se. Danas, crkva vodi jedan aktivan život, pa je lakše studirati a i država pomaže školovanje svešteničkog kadra.
Nažalost odnos rođenih i umrlih na području Eparhije danas je nesrazmeran, pa je sve manje krštenja a sve više sahrana – zaključio je Vlaović.
On je najavio da se imenovanje novog episkopa Eparhije osječkopoljske i baranjske očekuje u maju nakon zasedanja Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve u Beogradu. Trenutno Eparhijom administrira episkop bački Irinej, koji je na to mesto postavljen 26. maja 2017. godine nakon smrti epikopa Lukijana.
Fotografije: Srpski kulturni centar Vukovar
