Istražujući temu Sarajevskog atentata o stogodišnjici ovog događaja, autor teksta koji upravo čitate naročito je bio iznenađen činjenicom da su dnevne novine od Pariza i Londona do Japana i Kalifornije već u jutarnjim izdanjima od 29. juna imale ne samo opširnu vijest o atentatu, nego i korektno navedeno ime prvoosumnjičenog. Sve to, naravno, prije telefona i telefaksa, da o satelitima i digitali ne govorimo. Skoro stotinu i jedanaest godina kasnije, kad se 24. septembra desio incident u selu Banjska na sjeveru Kosova, satima, skoro i danima, na udaljenosti od nekoliko desetaka, najviše nekoliko stotina kilometara, niko nije imao pojma šta se zaista desilo.

Ono što se najprije saznalo jeste da su pale mrtve glave, i to četiri, jedna albanskog policajca i tri lokalnih Srba. Ubijeni su se zvali Afrim Bunjaku, odnosno Stefan Nedeljković, Bojan Mijailović te Igor Milenković. Albanski mediji su odmah krenuli sa „putinovskim spinom“. Proruski i prosrpski teroristi organizovano su napali legalne i legitimne policijske snage nezavisne i suverene države, pa su u njihovoj reaktivnoj represivnoj akciji zasluženo stradali. Na početku se u kontekstu tog narativa pokušavao proturiti i „trač“ da tu ima nekakvih „Vagnerovaca“ jer su se, eto, ilegalno naoružani i maskirani ljudi tobože međusobno dozivali na ruskom jeziku. Kao „B plan“ očito se nametnula ideja da se poginuli proglase ljudima iz centralne Srbije, bez ličnih i porodičnih veza na sjeveru Kosova, a koji su, eto, došli zbog svoje „terorističke misije“. Na kraju se ispostavilo da su sva trojica poginulih Srba – lokalci, porodični ljudi, koji žive upravo na sjeveru Kosova sa svojim porodicama. Ipak, činjenica je da su oni bili do zuba naoružani, kako se to kaže, kao i da je pronađena velika količina različitog oružja.

I u Srbiji i u regionu instantno su se pojavila dva politička konteksta i „frejma“. Po prvom, ovo je nastavak srpske ekspanzionističke politike iz posljednje tri decenije, odnosno maketa Putinove politike u Ukrajini. Po tome, ovo je nastavak „balvan revolucije“ u okolini Knina početkom devedesetih, odnosno varijacija na slučaj „državni udar“ u Crnoj Gori, perfidna akcija srpske „duboke države“ i svemoćne „službe“. S druge strane, u Srbiji su trojica poginulih među velikom većinom stanovništva proglašeni mučenicima i herojima. Po toj teoriji, položaj Srba na sjeveru Kosova u posljednjih desetak godina polako se približio položaju Srba u enklavama južno od Ibra, odnosno potpuno su prepušteni na milost i nemilost vlastima u Prištini i njihovim „ministarstvima sile“. Do Briselskog sporazuma, sjever Kosova je faktički bio dio Srbije. U svakodnevnom životu, vi ste maltene na isti način išli u Vladičin Han i u Zvečan. Sprovođenjem Briselskog sporazuma, u procesu nalik na poslovično „kuhanje žabe“, realna kontrola Srbije nad sjeverom Kosova se postepeno gubila. U lokalno stanovništvo to je, logično, unosilo nervozu i frustraciju. Ostavši bez intitucionalne zaštite, bili su prisiljeni da se samoorganizuju. Neko sklon potenciranju istorijske ironije, mogao bi reći da se Srbi na Kosovu kao ugrožena manjina danas organizuju na sličan način na koji su to u posljednjoj deceniji dvadesetog vijeka radili Albanci kao manjina na Kosovu u sastavu cjelovite Srbije.

U Srbiji je ovim povodom proglašen dan žalosti. Iako je niko drugi do predsjednik Republike Aleksandar Vučić eksplicitno naglasio da se dan žalosti raspisuje i za poginule Srbe i za poginulog Albanca, uobičajena lista regionalnih dušebrižnika ritualno se zgražavala zbog tradicionalnog i simboličnog institucionalnog žalovanja za „teroristima“. Zbog dana žalosti u Republici Srpskoj naročito se cinično reagovalo u Sarajevu. Nije bilo ni elementarne empatije prema ljudima koji su prije završene istrage proglašeni zločincima i u tom smislu je bio odbojan skoro konsenzualan stav medija u Sarajevu i Zagrebu, primjera radi. Kosovska-albanska propaganda trudila se i trudi se da cijeli incident predstavi kao lutkarsku predstavu rukovođenu i režiranu iz Beograda. Taj napor je donekle osujećen priznanjem doskorašnjeg potpredsjednika Srpske liste Milana Radoičića koje je pročitao njegov advokat Goran Petronijević, a u kojem stoji: „Obavještavam sve dežurne progonitelje srpskog naroda, od Kurtija do njegovih mnogobrojnih inostranih pomagača, da sam lično obavio sve logističke pripreme za odbranu našeg naroda od okupatora i ovaj moj čin nije imao nikakav drugi karakter niti veze sa mojim političkim angažmanom. O tome nisam obavijestio nikoga, ni iz političkih struktura Beograda, niti Srba na sjeveru KiM, niti sam imao podršku od njih, jer smo imali različite poglede na otpor Kurtijevom režimu“. U kontekstu pojačanih napada na Srbiju od strane nekih međunarodnih medija i eksperata, ovo vlastima u Beogradu ipak daje neki manevarski prostor. A ako postoji pouka iz ovog slučaja, to je da se neko eventualno veće nasilje svakako mora spriječiti, mada je i za tu pouku, jasno je, plaćena previsoka cijena.