Na osnovu istraživanja u sklopu projekta „Raspored naseljenosti i kretanje srpskog stanovništva u Hrvatskoj (1880 – 2011)” donosimo sažeti prikaz razvoja stanovništva u Hrvatskoj po gradskim naseljima, kao presjek kroz 12 provedenih cenzusa.  Iz većeg broja gradskih naselja odabrali smo, u prvom redu, one najveće po broju stanovnika i nekoliko karakterističnih po većem udjelu srpskog stanovništva u njima 1991. godine. Od 12 cenzusa, odabrali smo one koji na neki način obilježavaju  „epohu“ – početak, ulazak u novo stoljeće, početak i kraj najdužeg državno-pravnog razdoblja socijalističke Jugoslavije, te cenzus iz 2001. godine proveden u samostalnoj Republici Hrvatskoj.

Cjelokupna statistička građa koja se ovdje opisuje, sistematizirana i prilagođena čitateljima za korištenje u elektronskom obliku, može se vidjeti u Grafičkom prikazu narodnosnog sastava stanovništva Hrvatske od 1880. do 2011. godine.

Srbi u Splitu

U popisnom razdoblju od 111 godina gradsko naselje Split utrinaestostručilo je svoje stanovništvo, tj. od 14.513 1880. do 189.388 stanovnika 1991. godine. Međutim, taj je rast bio znatno sporiji u popisnim razdobljima u okviru Austro-Ugarske (1880-1910), kada se stanovništvo gradskog naselja Splita povećalo za cijelih 47%, ili prosječno za 2.298 stanovnika po jednom desetogodišnjem popisnom razdoblju.

Pravi populacioni bum gradsko naselje Split doživljava u okviru socijalističke Jugoslavije, kada je u razdoblju od 1948. do 1991. godine, učetvorostručilo svoje stanovništvo, sa 48.248 stanovnika 1948. na 189.388 stanovnika 1991. godine, što je prirast od 141.140 stanovnika, ili prosječno nešto manje od 30.000 stanovnika po jednom desetogodišnjem popisnom razdoblju. Ovaj tempo je 12 puta veći nego onaj u vrijeme Austro-Ugarske.

Objašnjenje ovakvog populacijskog razvoja gotovo je isto, s nekim specifičnostima geografskog položaja (more), kao i za slučaj gradskog naselja Zagreba: intenzivni privredni, posebno industrijski razvoj, te imigracijski priljev ljudskog faktora iz zaleđa i okolnih gravitacijskih prostora.

Etnički sastav stanovništva gradskog naselja Splita nije bipolaran kao što je većina teritorijalnih jedinica koje su do sada analizirane u okviru ovog istraživanja, nego više monopolaran, jer je hrvatski etnikum zastupljen u ukupnom stanovništvu s preko 90% gotovo u svim popisnim razdobljima. Etnička skupina Srba je simbolički zastupljena u početnim razdobljima do 1910. godine (ispod 1%), da bi tek za vrijeme Kraljevine SHS/Jugoslavije imala relativno veću zastupljenost od preko 4%, pa sve do najveće zastupljenosti od 5,58% 1971. godine. Ostale skupine su, također, malo zastupljene u ukupnom stanovništvu, a relativno najveću zatupljenost su dostigle 1910. sa 14,93% udjela odnosno 1981. godine sa 15,11%.

Prema podacima popisa stanovništva iz 2001. godine, koji je proveden u samostalnoj Republici Hrvatskoj, došlo je do velikih promjena u etničkoj strukturi stanovništva gradskog naselja Splita, u odnosu na stanje kakvo je bilo 1991. godine. Došlo je do drastičnog smanjenja broja Srba prema popisu 2001. godine za 65,07% ili za 5.526 splitskih građana srpske narodnosne pripadnosti u odnosu na popisnu 1991. godinu. Ovim kvantitativnim promjenama udio srpske populacije sveo se sa 4,48% 1991. na 1,69% 2001. godine.

Sličnu sudbinu su također doživjele i ostale nehrvatske skupine. U odnosu na stanje iz 1991. godine, njihov se broj u 2001. godini drastično smanjio, i to za 10.556 stanovnika. S ovim promjenama udio ostalih etničkih skupina sveo se sa 8,59% 1991. na 3,26% 2001. godine.

Istovremeno, hrvatsko se stanovništvo prema cenzusu iz 2001. godine povećalo za 1.934 stanovnika u odnosu na stanje iz 1991. godine.

U istraživačkom projektu Vijeća srpske nacionalne manjine Grada Zagreba „Raspored naseljenosti i kretanje srpskog stanovništva u Hrvatskoj (1880–2011)”  sudjelovali su: dr. sc. Svetozar Livada (voditelj), Vladimir Cvjetićanin, prof. i Nikola Lunić, prof. sa suradnicima