Na inicijativu samog predsjednika Republike Srbije, Aleksandra Vučića, jedna ulica u starom jezgru Beograda, u okolini famoznog i opjevanog Kosančićevog venca, ponijela je ime istoričara Milorada Ekmečića (1928 – 2015). U državi čiji je glavni grad bio Beogad, u situaciji uoči formalnog početka šestojanuarske diktature, početkom oktobra 1928, u sredini gde se susreću Balkan i Mediteran, u selu Prebilovci u blizini Čapljine, rodio se Milorad Ekmečić. Otac mu se zvao Ilija, a majka Kristina. Ekmečićev zavičaj bio je poprište nekih od najgorih ratnih zločina u tzv. NDH. U događaju zvanom „masakr u Prebilovcima“ Ekmečić je izgubio 78 članova porodice, uključujući i one najbliže. Već s petnaest-šesnaest godina, on sam se priključuje partizanima.
O 1941. kao godini koja se vraća, Ekmečić je, pedesetak godina kasnije, zapisao: „Ja sam u svom detinjstvu jednom doživeo podivljavanje ovog naroda. Pitao sam se zašto nijedan književnik nije obradio temu o susedu-ubici. Onaj lepi sused, koji kopa vrt, vara ženu, pati kada se tvoje dete razboli, neće da popije rakiju bez tebe – taj, u jednom trenutku, postaje ubeđeni dželat koji presuđuje. Ili, bolje reći, ti si taj sused koji takođe uzima zakon u ruke. Bojim se da odnekud osećam da ovaj narod može ponovo da podivlja i da oplakuje nepravdu što su mu za 45 godina zabranjivali da mrzi onoga koji drugačije veruje.“ Na srodnom tragu se dotakao i teme Jasenovca: „Pogledajte pitanje Jasenovca i kakve razlike u otkrivanju istine o njemu postoje. Da su ubijane ovce, više bi humanizma bilo pokazano, nego tamo gde su ubijani ljudi. A to sve rade – religije, to rade one institucije koje bi čoveku trebalo da budu uteha i izvor istine.“
Gimnaziju Milorad Ekmečič završava uz pomoć vanrednih časova. To je vrijeme neposredno nakon kraja Drugog svjetskog rata. Stiče priliku da studira u Hrvatskoj, tačnije u Zagrebu. Diplomirao je opštu istoriju na Sveučilištu u Zagrebu 1952. i odmah potom dobio asistentsku poziciju na novosnovanom studiju istorije na sarajevskom Filozofskom fakultetu. Tu će i provesti lavovski dio radnog vijeka, uz odsustva posvećana arhivskim istraživanjima u Zagrebu, Beogradu, Zadru i Beču, te specijalističke studije na čuvenom Univerzitetu u Prinstonu (SAD). Doktorirao je na temu „Ustanak u Bosni 1875 – 1878“ i ta je disertacija objavljena kao knjiga, te se smatra i važnim doprinosom istoriji Bosne i Balkana devetnaestog vijeka i odličnim uzorkom Ekmečićevog rada i spisateljskog stila. Milorad Ekmečić je, naime, združio i vještinu sinteze i mikrostilističku bravuroznost.
Skupa sa Vladimirom Dedijerom, Ivanom Božićem i Simom Ćirkovićem napisao je „Istoriju Jugoslavije“ koja je u vrijeme objavljivanja izazvala brojne stručne i ne samo stručne polemike, a repovi nekih od tih polemika vuku se do današnjeg dana. Komentarišući nedavno objavljeni zbornik polemičkih tekstova o ovoj knjizi, jedan sarajevski istoričar ovako sumira možda i ključnu tačku tadašnjih neslaganja: „Pojednostavljeno kazano, Milorad Ekmečić posebnu zaslugu u procesu dosezanja zajedničkog cilja – Jugoslavije – pripisuje homogenizirajućoj srpskoj političkoj ideji, neotuđenoj srpskoj narodnoj kulturi i političkoj akciji. Najoštrija kritika na ‘Istoriju Jugoslavije’, posebno ona Mirjane Gross, spočitavala je Ekmečiću nekomparativan pristup nacionalnim ideologijama te favoriziranje srpske strane u ocjenama karaktera i pozitivnih dosega nacionalnih ideologija, pogotovo onih inkluzivnih. Ekmečić se u polemici branio napadom na kritičare – kritikujući njihova uska regionalna shvatanja, nedovoljnu ispečenost zanata historičara, nemogućnost shvatanja idejnih pristupa tumačenju prošlosti i potpadanje pod utjecaj nacionalističkih okruženja.“ Kao neupitnom nacionalnom autoritetu i po svoj prilici najuglednijem srpskom intelektualcu u tadašnjem Sarajevu, početkom devedesetih otvara mu se mogućnost direktnog političkog angažovanja, ali on to ne prihvata. Ipak, bošnjački i hrvatski nacionalni kružoci u BiH i Sarajevu smatraju ga Nestorom i sivom eminencijom srpskog nacionalizma.
Rat ga dočekuje u njegovom sarajevskom stanu. U prvim ratnim nedjeljama doživio je maltretiranja lokalnih paravojnih jedinica. Nakon toga odlazi u Srbiju, gdje će od septembra 1992. do odlaska u penziju dvije godine kasnije biti profesor Univerziteta u Beogradu. Bio je član četiri akademije nauka i umjetnosti: ANU BiH (od 1973), SANU (od 1992), CANU (od 1993), te Akademije nauke i umjetnosti Republike Srpske (od 1996). Sa odlaskom u penziju, nije završen njegov stvaralački rad, pa je 2010. objavio zapaženu knjigu „Dugo kretanje između klanja i oranja: Istorija Srba u Novom veku 1492 – 1992.“ Na njenom početku autor kaže: „Kao i kod drugih naroda, i kod Srba je istorija bila stalan i mukotrpan napor da se očuva svoj identitet. U tome je napuštanje srednjega veka i prelaska u novi imalo obrnut značaj od onoga koji mu se pripisuje u poznije doba. Prema onome što je usledilo, srednji vek nije mračan, pa je to bilo prelaženje iz svetlosti u tamu, a ne suprotno od toga, kako se veruje. Do 1492, recimo, Srbi su bili organski deo ondašnje Evrope. Sa turskim vojnim osvajanjem oni postaju deo jednog drukčijeg sveta u kome je odmicanje vremena bilo sporije i postignuta ostvarenja izgledala nepromenljiva i dugovečna.“
Milorad Ekmečić umro je 29. avgusta 2015. Sedam godina kasnije objavljena su njegova sabrana djela.
