Demografski trendovi kretanja ukupnog stanovništva Hrvatske, posebno srpskog stanovništva, poražavajući su kada se analiziraju na nivou regija koje su tradicionalno u značajnom broju naseljavali Srbi – pokazalo je istraživanje u sklopu projekta „Raspored naseljenosti i kretanje srpskog stanovništva u Hrvatskoj (1880 – 2011)”.

Regije koje su uzete u razmatranje u sklopu istraživanja su geografsko-historijske cjeline koje obuhvaćaju općine prema teritorijalnoj podjeli koja je vrijedila na dan popisa stanovništva 31. 3. 1991. godine. Tada je u Hrvatskoj bilo 6.694 naselja i 102 općine. Dakle, za demografsku analizu kretanja stanovništva pojedine regije uzete su općine s naseljima koje su tradicionalno pripadale pojedinoj regiji. Također, kretanje ukupnog stanovništva, kretanje Hrvata i Srba pojedine regije analizirano je kroz sljedeće popisne godine: 1880, 1890, 1900, 1910, 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2001. i 2011. godinu. Za 1921. i 1931. godinu nema dostupnih podataka na razini naselja. Premda su posredni podaci o vjeri i jeziku dostupni na razini općine ili kotara, oni nisu obrađeni i kao takvi nisu mogli biti korišteni u ovu svrhu. Međutim, ova činjenica suštinski ne remeti postavljene ciljeve istraživanja.

U okviru analize, kada je u pitanju regija Korduna, uvrštene su sljedeće općine s pripadajućim naseljima prema teritorijalnoj podjeli iz 1991. godine koje tradicionalno pripadaju ovoj regiji: Karlovac, Slunj, Vojnić i Vrginmost.

Prvo što upada u oči kada se pogledaju podaci u navedenoj tablici jeste veoma spori rast ukupnog stanovništva Korduna u periodu od nešto preko 110 godina, to jest sve do 1991. godine, kada je ono prosječno raslo 19,31% po jednom popisnom razdoblju. Kordun najveći broj stanovnika (133.301) doseže 1961. godine. Prema stanju iz 1880. godine ukupno se stanovništvo ove regije povećalo za svega 18.418 stanovnika ili za samo 17,26%. Dakle, pravo obilježje razvoja ukupnog stanovništva Korduna u ovom razdoblju jeste njegova stagnacija.

Poslije, prema popisu 2001. odnosno 2011. godine ukupno stanovništvo se prema stanju iz 1880. godine smanjilo za 15,29%, odnosno za 22,90% i tada ujedno doseže i najniži ukupan broj stanovnika od 90.387, odnosno 82.264 stanovnika.

Međutim, gledano prema narodnosnoj pripadnosti, situacija je nešto drugačija. Naime, ukupno hrvatsko stanovništvo se u istom periodu do 1991. godine kontinuirano povećavalo, prosječno po jednom popisnom razdoblju za 35,95%, odnosno skoro dvostruko više od povećanja ukupnog stanovništva regije u istom razdoblju. Najveći broj doseže 1971. godine kada broji 71.155 stanovnika hrvatske nacionalnosti. Ili, prema stanju iz 1880. godine hrvatsko se stanovništvo 1991. godine povećalo za 21.897 stanovnika ili za 47,36%.

Kod srpskog stanovništva prisutne su značajne fluktuacije, koje obilježavaju blagi rast, potpuna stagnacija i značajna smanjenja stanovništva u određenim popisnim razdobljima. Najveći broj srpskog stanovništva bilo je 1910. godine kada je brojilo 73.050 stanovnika. Međutim, 1991. godine srpsko stanovništvo se smanjilo za 13.743 stanovnika ili za 22,86% u odnosu na stanje iz 1880. godine.

Zastupljenost stanovništva prema narodnosnoj pripadnosti u ukupnom stanovništvu pokazuje da je srpsko stanovništvo bilo većinsko (s više od 55%) sve do popisa 1910. godine, odnosno vjerojatno do početka Drugog svjetskog rata kod nas 1941. godine. Poslije tog razdoblja, sve do popisa 1971. godine srpsko stanovništvo zadržalo je značajnu zastupljenost od preko 45%, odnosno u narednim popisima do 1991. godine od preko 35% u ukupnom stanovništvu.

Zastupljenost stanovništva prema narodnosnoj pripadnosti u ukupnom stanovništvu pokazuje da je srpsko stanovništvo bilo većinsko (s više od 55%) sve do popisa 1910. godine, odnosno vjerojatno do početka Drugog svjetskog rata kod nas 1941. godine

Do velikog i naglog preokreta u razvoju stanovništva ove regije dolazi u razdoblju poslije 1991. godine, što pokazuju posljednja dva popisa stanovništva provedena 2001. i 2011. godine. Zastupljenost hrvatskog stanovništva u ukupnom stanovništvu doseže najvišu historijsku razinu od preko 80%, a srpsko stanovništvo najnižu historijsku razinu ispod 15%.

Prema prva četiri popisa stanovništva (od 1880. do 1910), srpsko je stanovništvo bilo većinsko na području Korduna sa zastupljenošću u ukupnom stanovništvu od preko 56%. Značajna zastupljenost srpskog stanovništva u ukupnom stanovništvu ove regije (preko 45%) ostala je i u kasnijem periodu sve do početka Drugog svjetskog rata kod nas, do 1941. godine. Prvi popis stanovništva nakon Drugog svjetskog rata 1948. godine pokazuje golem pad broja srpskog stanovništva ove regije u odnosu na predratno stanje od 73.050 stanovnika srpske narodnosne pripadnosti registrirane popisom 1910. godine. Naime, prema popisu 1948. godine taj se broj sveo na svega 56.759 stanovnika ili manje za 22,3%. Tokom ratnih godina Drugog svjetskog rata od 1941. do 1945. dolazi do realizacije genocidne politike prema srpskom stanovništvu kvislinške Nezavisne Države Hrvatske, koja se najbrutalnije i najbešćutnije demonstrira baš na području Korduna. U to vrijeme Kordun je zapravo bio poligon smrti s velikom brojem stratišta. Stradanja i gubici do kojih je došlo unutar srpskog demografskog korpusa, bili su takvih razmjera da se on poslije toga nikada nije mogao oporaviti, na što bjelodano ukazuju podaci o broju srpskog stanovništva u popisima sprovedenim poslije 1948. godine. Naime, uočljive su tendencije stagnacije (popisi 1953. i 1961. godine), potom relativno naglog opadanja brojnosti (popisi 1971. i 1981. godine), te na koncu neznatnog rasta (popis 1991. godine). Rat (1991–1995. godine) zadao je posljednji smrtonosni udarac već oslabljenom srpskom demografskom korpusu u ovoj regiji. Ostvarene su historijske razine zastupljenosti dvaju naroda u ukupnom stanovništvu regije: hrvatski narod na najvišoj razini od preko 80%, a srpski narod na najnižoj razini ispod 15%. Dugoročno gledano, prema analiziranih 12 cenzusa, srpsko stanovništvo ove regije doživjelo je pravu kataklizmu, jer se od stanja iz 1880. godine, kada ga je bilo 56,34%, nakon 131 godinu, taj broj srpskog stanovništva 2011. godine sveo se na 14,27%. Samo u dvadeset godina od 1991. do 2011. godine broj Srba na Kordunu smanjio se sa 46.367 ili 37,06% na 11.736 ili 14,27% ukupnog stanovništva.

U istraživačkom projektu Vijeća srpske nacionalne manjine Grada Zagreba „Raspored naseljenosti i kretanje srpskog stanovništva u Hrvatskoj (1880–2011)” sudjelovali su: dr. sc. Svetozar Livada (voditelj), Vladimir Cvjetićanin, prof. i Nikola Lunić, prof. sa suradnicima