Jedna od najfrekventnijih distinkcija između srpskog i hrvatskog standarda jeste ona između zamjenica „neko“ i „netko“. Nema potrebe da se istakne koja je varijanta čija. A opet, kako se to često dešava u istorijama ovih naroda, nije uvijek bilo tako. Kao što je danas „ogledalo“ tobože srpsko, a „zrcalo“ navodno hrvatsko, mada u jednom od najčuvenijih stihova srpskoga jezika „gleda majmun sebe u zrcalo“, tako možda i najljepša srpska narodna pjesma počinje upravo riječju „netko“, odnosno stihom „Netko bješe Strahinjiću bane“.

Srbi i Hrvati često imaju ista imena: od narodnih slavenskih, kao Zoran ili Vladimir, do hrišćanskih (jevanđeljskih) kao Marko i Luka. Postoje, međutim, imena koja se doživljavaju kao „čisto“ srpska ili „čisto“ hrvatska. Možda i paradigma prvog moglo bi biti ime Strahinja; možda i paradigma drugog moglo bi biti ime Vatroslav.

U jednom filmu iz 1981. sretno su združeni jedan Strahinja i jedan Vatroslav. Radi se, naravno, o filmu „Banović Strahinja“ Vatroslava Mimice, filmu jugoslovensko-njemačkom, a pošto je glavni producent bio zagrebački „Jadran film“, a režiser je Mimica, filmu koja danas pripada (i) hrvatskoj kinematografiji. Upravo ove godine navršava se tačno stotinu godina od rođenja ovog velikana hrvatskog filma. Kako to često biva, jedan od simbola umjetničkog Zagreba nije rođen u Zagrebu, nego u Omišu. Ipak, ubjedljivo najveći dio života Mimica je proveo u glavnom gradu Hrvatske. Tu je stigao u doba NDH, da studira medicinu, ali se vrlo brzo priključio ilegalnom pokretu otpora. Uskoro se pridružio partizanima na slobodnoj teritoriji. Nakon rata, ne vraća se na medicinu, nego se okreće kulturi. Zaposlivši se u „Jadran filmu“ otkriva sedmu umjetnost i tako započinje jedna velika filmska karijera.

Nemamo ovdje previše prostora da se bavimo Mimičinom filmografijom. Dovoljno je reći da početkom osamdesetih on iza sebe ima već četvrt vijeka dojmljivog i uzornog režiserskog iskustva. Od „Jubileja gospodina Ikla“, tog neizostavnog sastojka tolikih križaljki, preko čuvenog „Prometeja s otoka Viševice“ pa do famozne „Seljačke bune“ razvijala se jedna fascinantna filmska biografija. Film „Banović Strahinja“ od početka je bio ambiciozno zamišljen. Naslovnog junaka izvorno je trebao glumiti Dragan Nikolić, ljuba Anđelija trebala je biti rola Danice Maksimović, dok je Vlah Alija trebalo da bude Bekim Fehmiju. Ipak, kada ambicija da film u evropskim okvirima bude još prepoznatljiviji proizvede angažman međunarodnih zvijezda, glumačka podjela se ponešto mijenja. Naslovni lik utjeloviće Franko Nero, Anđelija je postati mlada Sanja Vejnović, dok će Dragan Nikolić umjesto Banović Strahinje biti Vlah Alija. U fantastičnoj glumačkoj podjeli manje uloge će dobiti i Rade Šerbedžija, Radoš Bajić, Gert Frebe, Janez Vrhovec i drugi.

U (jugo)slavistici pjesma „Banović Strahinja“ ima posebno mjesto. Ponašanje glavnog junaka u njoj je ponešto anahrono i misteriozno. Nije da je on ženi oprostio neizbježnu i prisilnu nevjeru, on njoj oprašta kad ona svjesno dolazi u pomoć njegovom neprijatelju, on njoj oprašta i kad njena porodica, njen otac i njena braća prizivaju da ju se kazni. Ponašanjem glavnog junaka bio je zbunjen čak i jedan Gete, koji je pjesmu „Banović Strahinja“ čitao u prevodu na njemački jezik iz pera Vilhelma Gerharda. Možda i jedina druga pjesma iz južnoslovenske narodne tradicije koja je izazivala slične kontroverze u tumačenjima jeste „Hasanaginica“.

Mimica je scenario za svoj film napisao zajedno s velikim režiserom Aleksandrom Petrovićem. Nisu, međutim, njih dvojica prvi koji su osjetili dramsko-filmski potencijal ove pjesme. Slavna je dramatizacija ove pjesme koju je napisao Borislav Mihajlović Mihiz. Uz sve razlike ovih adaptacija, tumačenje novosadskog profesora srpske književnosti Slobodana Vladušića koliko god se direktno ticalo Mihizove drame, nije nevezano ni za Mimičin film (koji i sam Vladušić opisuje kao „vrlo solidan“). Vladušić, dakle, kaže: „Izdaja se ne sme tolerisati. Ženu treba kazniti. Ne treba podcjenjivati ove razloge, jer su oni validni u svim zemljama koje su u ratu. Način da se neka zemlja savlada jeste upravo da se uništi njeno političko jedinstvo (…) Stoga, žena zaslužuje da bude kažnjena. Jasno, žena koja je (…) zbilja izdala, ne samo da ne može da se opravda, već to i ne želi. Ona se hrani faktom da ju je porodica odbacila, pa tako ni sama više nema nikakvih obaveza prema toj porodici. (…) Tu na scenu stupa Banović Strahinja [koji] ne učestvuje u suđenju ženi, jer ‘samo je božije da sudi’.“

Četrdesetak godina nakon Mimičinog „Banović Strahinje“, srpski režiser mlađe-srednje generacije Stefan Arsenijević snimio je film „Strahinja Banović“. Inverzija ukazuje da je ovdje nadahnutost narodnom pjesmom ipak sporednija nego kod Mimice. A opet, u kulturnom pamćenju koje stoji iza filma su i pjesma i Mimičin film. Ipak, uz ostale slične manifestacije, Arsenijevićev film je prikazan i na „Zagreb Film Festivalu“. Ima neka tajna veza, rekao bi pjesnik.

Tekst je sufinanciran sredstvima Grada Zagreba