Petnaestog maja ove godine u beogradskom Narodnom pozorištu odigrana je premijera predstave „Urnebesna tragedija“ u režiji Jagoša Markovića. Riječ je zapravo bila o beogradskoj i srpskoj premijeri, pošto se radi o koprodukciji Narodnog pozorišta Srbije i banjalučkog Narodnog pozorišta Republike Srpske. Banjalučka i bh. premijera, dakle, održana je ranije, a ova druga je kasnila nekoliko dana zbog žalosti koja je proglašena u Srbiji, a povodom dva nezapamćena masakra: na Vračaru, u školi „Vladislav Ribnikar“, te u okolini Mladenovca. Hronološki prvi među njima, onaj gde su i zločinac i većina žrtava djeca, naročito je šokirao javnost. Kako to, međutim, sa pravom umjetnošću biva, preko trideset godina star Kovačevićev tekst, o, između ostalog, porodičnim odnosima u društvu označenom nasiljem, koji je, u Markovićevoj postavci, još i dodatno fokusiran na način na koji se takva atmosfera održava na djecu, stekao je i neku čudnu, tužnu aktuelnost.

Dušan Kovačević veliki je pisac naše ćudi i mentaliteta. A dio tog mentaliteta je, reklo bi se, i da se mnogo ažurnije obilježavaju jubilarne godišnjice u vezi s mrtvim, negoli sa živim stvaraocima. Tako se, eto, desilo i da prilično nečujno prođe velika godišnjica iz februara ove godine, pedeseta godišnjica premijere jedne od najkultnijih predstava iz SFRJ, predstave „Maratonci trče počasni krug“ koju je u beogradskom „Ateljeu 212“ postavio Ljubomir Muci Draškić. Premijera je odigrana 26. februara 1973. i igrana je sa velikim uspjehom više od dvanaest godina, sve do 19. juna 1985. Zanimljivo je da je posljednje izvođenje bilo tačno – dvije stotine i dvanaesto po redu. Sasvim u skladu sa nazivom pozorišta u kojem je igrano. Inače, zvuči skoro nevjerovatno da je ovaj genijalni tekst Kovačević napisao još kao student na Fakultetu dramskih umetnosti (FDU), te da je iste te 1973, ali poslije premijere „Maratonaca“ u „Ateljeu 212“ tek – diplomirao. Kovačević je, inače, rođen u Šapcu, gimnaziju je završio u Novom Sadu, dok je diplomirao u Beogradu, opisavši u prvih četvrt vijeka života geografski krug od Mačve preko Bačke do centralne Srbije. Nakon što je diplomirao, zaposlio se kao dramatrug na Radio-televiziji Beograd. Značajnije je, međutim, da je iste te 1973, u godini kad je diplomirao i kad je napunio dvadeset i pet, napisao „Radovana III“, komediju koja će zahvaljujući fantastičnom tekstu i neponovljivoj glumi Zorana Radmilovića postati osamdesetih godina u Jugoslaviji VHS video hit, pa su replike iz ove predstave izgovarali i oni koji je nisu nikada vidjeli „na daskama“, nego jedino na snimku.

Da je poslije svoje dvadeset i pete Kovačević odustao od pisanja i da se kao neki novovremeni Rembo odlučio za karijeru uvoznika naftnih derivata ili nešto slično tome, opet bi sa svoje dvije dotad napisane drame ostao duboko urezan u istoriju ovdašnjeg pozorišta. On, međutim, između svoje dvadeset pete i trideset pete, piše, između ostalog, „Ko to tamo peva“, „Sabirni centar“, „Balkanskog špijuna“ te, u odnosu na svoj dotadašnji opus, ponešto netipičan tekst „Sveti Georgije ubiva aždahu“. Iz ovih naslova je odmah jasno da je osim za pozorišnu, Kovačević nezaobilazan i za filmsku istoriju Srbije i Jugoslavije. Ljudi okupljeni oko Kovačevićevih tekstova, od Slobodana Šijana i Filipa Davida, preko Gorana Markovića i Božidara Nikolića do, naposljetku, Emira Kusturice i Srđana Dragojevića, ilustracija su povlaštenog položaja Kovačevićevog u našoj kulturi. Kad je riječ o filmskoj verziji „Balkanskog špijuna“ iz 1984, valja reći da tu režiju, skupa sa pomenutim Nikolićem, potpisuje sam Dušan Kovačević, te da je to bio njegov ulaz u još jednu umjetničku disciplinu u kojoj će ostaviti vidljiv trag, pošto je potpisao i režiju još dva dugometražna igrana filma: „Profesionalca“ odnosno „Nije loše biti čovek“. Ipak, „Balkanski špijun“ ostaje do dana današnjeg jedan od najvoljenijih „domaćih“ filmova, zbir savršenih glumačkih bravura (Danilo Bata Stojković, Mira Banjac, Zvonko Lepetić, Bora Todorović, Sonja Savić u glavnim rolama, plus Velimir Bata Živojinović, Milan Štrljić, Predrag Laković, Branka Petrić, Milan Mihailović i ini u epizodama), sa replikama kojima su mnogi zaboravili izvor i citiraju ih svakodnevno („Okrečite Beograd“, „Đura će ti oprostiti što te tukao“, „Sve je suprotno od onoga što izgleda da jeste“ itd.).

Iz početka Kovačević je bio skoncentrisan na savremenost i, ponešto teofrastovski, na „karaktere“. Kasnije se sve više interesuje za istoriju. Tu su najprije već pomenuti „Ko to tamo peva“ i „Sveti Georgije ubiva aždahu“. Danas, sa vremenske distance, međutim, vidimo da su i njegovi komadi o savremenosti, često zapravo komadi o „živoj (aktuelnoj) istoriji“. Teme na koje se Kovačević fokusirao u svojim komadima, od nepotističke gerijatrije preko vlastoljubivosti patoloških karaktera do paranoje kao političke činjenice, sve imaju i svoju društveno-istorijsku težinu. Kako se istorija sve više uplitala u jugoslovensku svakodnevnicu, početkom posljednje decenije dvadesetog stoljeća, Kovačević piše još dva karakteristična komada: najprije „Profesionalca“, a zatim i već pominjanu „Urnebesnu tragediju“. Taj komad iz 1991. godine adaptiran je za film 1995, a u režiji Gorana Markovića. U međuvremenu je često igran u cijelom nizu pozorišta, a sada ga je, evo, postavio i Goranov prezimenjak Jagoš. Za vrijeme ratova u Hrvatskoj i Bosni, nije bilo novih Kovačevićevih drama, a prvu postdejtonsku godinu (1996) obilježava još jedno sjajno njegovo ostvarenje: „Lari Tompson, tragedija jedne mladosti“. A godinu dana ranije, po Kovačevićevom scenariju Emir Kusturica je snimio film „Podzemlje“ koji će trijumfovati na Filmskom festivalu u Kanu i postati jedan od filmova koji je obilježio kraj dvadesetog vijeka u globalnoj sedmoj umjetnosti.

Kako to biva, negde od svoje pedesete godine, Kovačević polako od subverzivnog autora, postaje sve više klasik inkorporiran u institucije. Član je Krunskog saveta, a od 1998. godine postaje direktor Zvezdara teatra, koji pod njegovovim rukovodstvom razvija vrlo interesantan i specifičan repertoar. U oktobru 2000. godine postao je dopisni član Srpske akademije nauka i umetnosti, dok redovni član iste institucije postaje devet godina kasnije. Njegova politička težina raste s padom Slobodana Miloševića i dolaskom DOS-a na vlast. Na tragu srpske diplomatske tradicije, i on biva jedan od pisaca koji su se „upisali“ u ambasadore. Kovačević je, naime, 2005. izabran za ambasadora (tadašnje) Državne zajednice Srbija i Crna Gora u Portugaliji. Ipak, dvije godine ranije, Kovačević se poslije „Balkanskog špijuna“ vratio filmskoj režiji i to preko filma „Profesionalac“ u kojem su briljirali Branislav Lečić i Bora Todorović i u kojem je Momčilo Bajagić Bajaga otpjevao pjesmu „Pada vlada“ koja je postala strašno popularna na svim protestnim okupljanjima u budućnosti. Ipak, njegov direktni izlet u politiku nije predugo trajao.  Četvrt vijeka nakon što je napisana drama „Sveti Georgije ubiva aždahu“, Srđan Dragojević radi vrlo ambicioznu ekranizaciju ovog teksta, a scenario ispisuje sam Dušan Kovačević. Na prelazu iz prve u drugu deceniju dvadeset i prvog vijeka, u samo dvije godine, Kovačević piše još dvije zapažene drame: „Generalna proba samoubistva“ i „Život u tesnim cipelama“. Takođe, sve češče dobiva najrazličitije moguće nagrade za dotadašnji opus i cjelokupno djelo. Primjera radi, takve su nagrade „Radoje Domanović“ i „Zoran Radmilović“. I dalje, međutim, stižu i nagrade za nova pojedinačna djela kao što je nagrada „Kočićeva knjiga“ za „Generalnu probu samoubistva“ (2009).

Posljednjih godina Dušan Kovačević je jedna od rijetkih neupitnih javnih figura na srpskoj sceni. Dok se sve glasnije vodi ono što je Ljiljana Smajlović prozvala „hladnim građanskim ratom“, Dušan Kovačević je jedan od rijetkih ljudi koji počesto zna da pohvali neki potez vlasti, a da ga opozicija neće prozvati „botom“ i „sendvičarem“, odnosno „prodanom dušom“. Takođe, Kovačević se ne libi da određene postupke vlasti kritikuje, a da iz medija bliskih vlastima ne stižu etikete o „lažnoj ološ eliti“. Dočekao je da u svakom smislu postane „živući klasik“. Udruženje književnika Srbije ove godine mu je dodijelilo nagradu za životno djelo, dobio je takođe nagradu „Drvo života“ festivala Kustendorf (primajući ovu nagradu, Kovačević je rekao: „Kustendorf je jedan od poslednjih odbrana filma, a da nije postao industrija. Prave se filmovi koji su ručni rad, što je u umetnosti najdragocenije. Kada umetnost pređe u industriju, u nešto što je blokbaster koji zarađuje ogromne pare, onda se ne priča o kvalitetu, već o šoping molu. Ovaj festival brani tradiciju i istoriju dobrog filma, i čast je biti na njemu. Zahvaljujem se profesoru i mom dragom prijatelju.“), kao i Sretenjski orden prvog stepena koji mu je uručio predsjednik Republike Srbije Aleksandar Vučić. U simboličkom smislu možda je ipak najilustrativnija činjenica je da je jedan trg u Sokobanji ponio ime Dušana Kovačevića. Po umjetnicima se eventualno ulice i institucije prozivaju nakon njihove smrti, a Kovačević je, evo, dobio „svoj“ trg još za života.

Kad god da intervju, Kovačevićeve poruke se pažljivo slušaju. Njegov film „Nije loše biti čovek“ izazvao je veliki interes prije dvije godine. Različiti pozorišni režiseri kad požele da postignu u najmanju ruku pristojan javni odjek, biraju da postave neki komad Dušana Kovačevića. Pola vijeka nakon što je pisao o matorim Topalovićima i Dušan Kovačević je došao do tačke kad je bliži osamdesetoj nego sedamdesetoj. Od svih „svojih“ Topalovića, međutim, on je duhom još uvijek najbliži mladom Mirku.